Polskie przekłady Biblii

Jakich prze­kła­dów Pisma Świę­te­go uży­wa­ją poszcze­gól­ne kościo­ły w Pol­sce? Mam na myśli m.in. kato­lic­ki, pra­wo­sław­ny, Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­ski, Ewan­ge­lic­ko-Refor­mo­wa­ny, bap­ty­stycz­ny, zie­lo­no­świąt­ko­wy i Kościół Adwen­ty­stów Dnia Siód­me­go.

Naj­star­szym pol­skim wyda­niem Sta­re­go i Nowe­go Testa­men­tu była Biblia kró­lo­wej Zofii, któ­ra powsta­ła z ini­cja­ty­wy czwar­tej żony Wła­dy­sła­wa Jagieł­ły. Opra­co­wał ją w latach 1453–61 Jędrzej z Jaszo­wic w opar­ciu o Wul­ga­tę i cze­skie tłu­ma­cze­nia Pisma Świę­te­go.

W sto lat póź­niej uka­zał się kolej­ny pol­ski prze­kład całe­go Pisma Świę­te­go zwa­ny Biblią Leopo­li­ty. Pod tym imie­niem krył się kra­kow­ski pro­fe­sor Jan Nicz, któ­ry nie podał peł­ne­go nazwi­ska z oba­wy przed wła­dza­mi kościel­ny­mi, któ­re w tych wie­kach zaka­zy­wa­ły wyda­wa­nia Biblii w języ­kach naro­do­wych.

Pierw­szym pol­skim prze­kła­dem z języ­ków ory­gi­nal­nych była Biblia Brze­ska (zwa­na też Biblią Piń­czow­ską), któ­ra uka­za­ła się w 1563 roku. Tłu­ma­cze­nia pod­jął się sprzy­ja­ją­cy Refor­ma­cji Jan Łaski, a dokoń­czył je zespół uczo­nych pod kie­run­kiem Grze­go­rza Orsza­ka. Spon­so­rem tego wyda­nia był pro­te­stant Miko­łaj Radzi­wiłł Czar­ny. Nie­ste­ty Biblia Brze­ska szyb­ko sta­ła się bia­łym kru­kiem, bo jego syn, zwa­ny Radzi­wił­łem Sie­rot­ką, “nawró­co­ny” przez jezu­itów, wyku­pił wszyst­kie jej egzem­pla­rze i spa­lił na ryn­ku w Wil­nie.

Kolej­nym cało­ścio­wym prze­kła­dem Pisma na język pol­ski była Biblia Jaku­ba Wuj­ka. Ksiądz J. Wujek z Wągrow­ca (1540–97) był zdol­nym teo­lo­giem i pisa­rzem. Znał gre­kę i łaci­nę, a tak­że hebraj­ski. Krę­po­wa­ły go jed­nak wyma­ga­nia sobo­ru try­denc­kie­go (1545–63), któ­re pozwa­la­ły tłu­ma­czyć Pismo Świę­te wyłącz­nie z łaciń­skiej Wul­ga­ty, co odda­la­ło tłu­ma­cza od języ­ków ory­gi­nal­nych. Jakub Wujek korzy­stał z nich jed­nak po cichu, co sygna­li­zo­wał na mar­gi­ne­sie i w komen­ta­rzu, na czym jego tłu­ma­cze­nie bar­dzo zyska­ło. Nie­ste­ty, ten wysi­łek w dużej mie­rze poszedł na mar­ne, bo jezu­ic­cy cen­zo­rzy kaza­li usu­nąć wszel­kie odchy­le­nia od tek­stu Wul­ga­ty. Wujek na te zmia­ny nie przy­stał, toteż jego prze­kład nie uka­zał się dru­kiem. Dopie­ro po jego śmier­ci jeden z cen­zo­rów, ks. Sta­ni­sław Gro­dzic­ki, wpro­wa­dził te zmia­ny i wydał Biblię Jaku­ba Wuj­ka w 1599 roku. Mimo zbęd­nej cen­zu­ry, któ­ra zepsu­ła dzie­ło J. Wuj­ka, jego ści­sły prze­kład sta­no­wił wiel­kie osią­gnię­cie i nale­ży do naj­pięk­niej­szych zabyt­ków lite­ra­tu­ry pol­skiej.

Następ­nym pol­skim tłu­ma­cze­niem całe­go Pisma Świę­te­go z języ­ków ory­gi­nal­nych była Biblia Gdań­ska. Pra­ca nad nią trwa­ła od 1600 po 1626 rok. Ten do nie­daw­na ulu­bio­ny prze­kład pol­skich pro­te­stan­tów uka­zał się dru­kiem w Gdań­sku w 1632 roku.

Jed­nym z ujem­nych efek­tów zwy­cię­stwa kontr­re­for­ma­cji w Pol­sce była utra­ta zain­te­re­so­wa­nia wyda­wa­niem Biblii w języ­ku pol­skim, dla­te­go na nowe prze­kła­dy trze­ba było cze­kać bli­sko czte­ry wie­ki! W mię­dzy­cza­sie roz­bież­ność mię­dzy języ­kiem mówio­nym a języ­kiem wyda­nych na prze­ło­mie XVI/XVII wie­ku Biblii była ogrom­na. Pol­ski tekst Pisma Świę­te­go potrze­bo­wał moder­ni­za­cji.

Po II woj­nie świa­to­wej, z ini­cja­ty­wy kil­ku pro­fe­so­rów Uni­wer­sy­te­tu War­szaw­skie­go, głów­nie luteranów,zrodziło się nowe pol­skie tłu­ma­cze­nie. Wydaw­cą Nowe­go Prze­kła­du (zwa­ne­go też Biblią War­szaw­ską) było Bry­tyj­skie i Zagra­nicz­ne Towa­rzy­stwo Biblij­ne, dzia­ła­ją­ce w Pol­sce od 1814 roku. Całość uka­za­ła się w 1975 roku i do dziś jest chy­ba naj­po­pu­lar­niej­szym pol­skim prze­kła­dem Pisma Świę­te­go.

Pierw­szy cało­ścio­wy kato­lic­ki prze­kład od cza­su Biblii Jaku­ba Wuj­ka wyda­no z oka­zji tysiąc­le­cia chrze­ści­jań­stwa w Pol­sce w 1966 roku. Biblia Tysiąc­le­cia, napi­sa­na pięk­nym pol­skim języ­kiem, odstą­pi­ła od łaciń­skiej Wul­ga­ty, opie­ra­jąc się na tek­stach hebraj­skich i grec­kich. To samo powie­dzieć moż­na o Biblii Poznań­skiej, któ­ra w cało­ści uka­za­ła się w 1973 roku, choć jest mniej popu­lar­na ze wzglę­du na swój kil­ku­to­mo­wy for­mat.

W 1997 roku uka­zał się kolej­ny cało­ścio­wy prze­kład Pisma Świę­te­go zwa­ny Biblią War­szaw­sko-Pra­ską. Jego auto­rem jestbp prof. Kazi­mierz Roma­niuk, wybit­ny bibli­sta kato­lic­ki. Biblia ta zosta­ła wyda­na przez wspo­mnia­ne Towa­rzy­stwo Biblij­ne, choć z impri­ma­tur Kościo­ła rzym­sko­ka­to­lic­kie­go.

W przy­go­to­wa­niu jest mię­dzy­wy­zna­nio­wa edy­cja Biblii, nad któ­rą pra­cu­ją teo­lo­dzy nie­mal wszyst­kich pol­skich wyznań chrze­ści­jań­skich. Uka­że się ona pod egi­dą wiel­ce zasłu­żo­ne­go dla pol­skiej kul­tu­ry biblij­nej Towa­rzy­stwa Biblij­ne­go.

Kościół rzym­sko­ka­to­lic­ki korzy­sta obec­nie z Biblii Tysiąc­le­cia, Kościo­ły pro­te­stanc­kie zaś korzy­sta­ją naj­czę­ściej z Biblii War­szaw­skiej, któ­ra zastą­pi­ła po trzech wie­kach Biblię Gdań­ską.

Biblia War­szaw­ska jest współ­cze­snym prze­kła­dem, sto­su­ją­cym współ­cze­sną sza­tę języ­ko­wą z zacho­wa­niem pew­nych tra­dy­cyj­nych wyra­żeń biblij­nych (np. „zakon”, zamiast „pra­wo”) wywo­dzą­cych się z Biblii Gdań­skiej. Ist­nie­ją też nawią­za­nia do języ­ka kato­lic­kiej Biblii Wuj­ka, któ­rą czy­ty­wa­li też chęt­nie pro­te­stan­ci.