Święto buddyjskich mniszek

Bud­dy­ści Cej­lo­nu — naj­star­sze­go kra­ju bud­dyj­skie­go — obcho­dzą we wrze­śniu Bina­ra Poya, świę­to upa­mięt­nia­ją­ce m.in. usta­no­wie­nie przez Bud­dę żeń­skie­go zgro­ma­dze­nia zakon­ne­go (bhik­ku­ni sasa­na).

Według tra­dy­cji, ciot­ka Bud­dy, kró­lo­wa Maha Pra­ja­pa­ti Gota­mi Maha­the­ri, prze­byw­szy dłu­gą dro­gę z 500 swo­imi dwór­ka­mi, pra­gną­cy­mi jak ona zostać mnisz­ka­mi, popro­si­ła Bud­dę o moż­li­wość stu­dio­wa­nia Dham­my (nauki bud­dyj­skiej) jako oso­ba duchow­na.

Tipi­ta­ka (kanon palij­ski) poda­je, że Bud­da odma­wiał czte­ry razy, zanim się zgo­dził, twier­dząc, że po zaak­cep­to­wa­niu kobiet jako mni­szek dok­try­na bud­dy­zmu prze­trwa zale­d­wie 500 lat. Wypo­wiedź ta w obli­czu oczy­wi­stych fak­tów zosta­ła uzna­na za nie­au­ten­tycz­ną, i obec­nie na rów­ni z inny­mi dys­kry­mi­nu­ją­cy­mi kobie­ty frag­men­ta­mi Tipi­ta­ki jest świa­dec­twem nega­tyw­ne­go wpły­wu uwa­run­ko­wań kul­tu­ro­wych na całość uni­wer­sal­ne­go prze­sła­nia bud­dy­zmu. Według współ­cze­snych bada­czy, tak­że nie­sław­ne Osiem Ści­słych Zasad (ash­ta garu dham­ma), naka­zu­ją­cych mnisz­kom posłu­szeń­stwo wobec mni­chów i sta­wia­ją­cych je na niż­szej pozy­cji, zosta­ło usta­no­wio­nych pod­czas Pierw­szej Rady Star­szych po para­nir­wa­nie Bud­dy przez mni­chów wywo­dzą­cych się z kasty bra­miń­skiej, nie­chęt­nej eman­cy­pa­cji kobiet.

Żeń­skie zgro­ma­dze­nia zakon­ne o regu­le usta­no­wio­nej przez Bud­dę prze­trwa­ły w Indiach do pano­wa­nia kró­la Aśo­ki i zosta­ły prze­nie­sio­ne na Cej­lon przez księż­nicz­kę-mnisz­kę San­gha­mit­tę The­ri w III w. p.n.e.

W 439 r. cej­loń­skie mnisz­ki uda­ły się dro­gą mor­ską do Chin, zakła­da­jąc tam zgro­ma­dze­nia, któ­re dały następ­nie począ­tek zako­nom w innych kra­jach Azji Wschod­niej, m.in. w Korei i Japo­nii. W wyni­ku wojen, któ­re mia­ły miej­sce na Cej­lo­nie w XI w. n. e., pier­wot­ne zgro­ma­dze­nia zakon­ne ule­gły roz­pro­sze­niu, a mnisz­ki zosta­ły wymor­do­wa­ne.

Mimo póź­niej­szych prób, ponow­ne usta­no­wie­nie zako­nów nie powio­dło się ze wzglę­du na to, że bud­dyzm cej­loń­ski w okre­sie Polon­na­ru­va (XI-XIII w.) stał się fak­tycz­nie mie­szan­ką wie­rzeń bud­dyj­skich i hin­du­istycz­nych, co pocią­gnę­ło za sobą przy­ję­cie sys­te­mu kasto­we­go i degra­da­cję pozy­cji kobiet — nie wol­no im odtąd było porzu­cać życia świec­kie­go. Sytu­acja wyglą­da­ła podob­nie w więk­szo­ści innych kra­jów bud­dy­zmu the­ra­va­dy, gdzie zako­ny żeń­skie nie ist­nia­ły.

Dopie­ro pod pano­wa­niem Angli­ków na Cej­lo­nie (od 1815 r.) niż­sze kasty otrzy­ma­ły pra­wa oby­wa­tel­skie i wol­ność reli­gij­ną, co zaowo­co­wa­ło licz­ny­mi wyjaz­da­mi osób o niż­szej pozy­cji spo­łecz­nej do Bir­my i wstę­po­wa­niem do zako­nów. Po powro­cie na Cej­lon mni­si wykształ­ce­ni w Bir­mie zało­ży­li szko­ły Ama­ra­pu­ra i Raman­na, któ­re zezwa­la­ły na ordy­na­cję osób z nie­gdy­siej­szych “niż­szych kast”.

Ponie­waż Bir­ma była wów­czas jedy­nym kra­jem the­ra­va­dy, w któ­rym ist­nia­ły zako­ny żeń­skie, powtór­na zało­ży­ciel­ka żeń­skich zgro­ma­dzeń zakon­nych na Cej­lo­nie — Cathe­ri­ne de Alvis Guna­til­la­ke — w 1882 r. uda­ła się wła­śnie tam z piel­grzy­ma­mi bir­mań­ski­mi (żeby uzy­skać pie­nią­dze na podróż, sprze­da­ła swo­ją rodzin­ną biżu­te­rię) i zosta­ła wyświę­co­na na mnisz­kę-nowi­cjusz­kę (sama­ne­ri). Po powro­cie na Cej­lon w 1903 r., przy popar­ciu kle­ru bud­dyj­skie­go oraz guber­na­to­ra bry­tyj­skie­go sir Hen­ry Bla­ke­’a i jego mał­żon­ki, zało­ży­ła Zakon Mni­szek Bud­dyj­skich (Dasa Sil Mata), któ­ry jest uwa­ża­ny za kon­ty­nu­ację pier­wot­ne­go zgro­ma­dze­nia, zało­żo­ne­go przez San­gha­mit­tę The­ri. Obec­nie za przy­kła­dem Cej­lo­nu idą też spo­łecz­no­ści bud­dyj­skie innych kra­jów the­ra­va­dy, m.in. Taj­lan­dii i Kam­bo­dży, zakła­da­jąc żeń­skie zgro­ma­dze­nia zakon­ne sto­su­ją­ce się do tra­dy­cji zawar­tej w Vinaya-pita­ka (część kano­nu palij­skie­go okre­śla­ją­ca zasa­dy życia mona­stycz­ne­go).