Święto Epifanii (Objawienia Pańskiego) — Święto Trzech Króli

Pier­wot­nie świę­to to obcho­dzi­li zwo­len­ni­cy gno­styc­kich sekt, o czym wspo­mi­na św. Kle­mens Alek­san­dryj­ski. Nie ma dokład­nych infor­ma­cji, od kie­dy Świę­to Obja­wie­nia Pań­skie­go obcho­dzo­ne było w Koście­le. Naj­star­sze źró­dła poświad­cza­ją, że świę­to wywo­dzi się z Egip­tu z koń­ca IV wie­ku. Jed­nak na prze­ło­mie IV i V wie­ku Jan Kasjusz rela­cjo­nu­je, że zwy­czaj Świę­ta Epi­fa­nii jest antycz­ną tra­dy­cją (anti­qua tra­di­tio), co uza­sad­nia stwier­dze­nie, że uro­czy­stość obcho­dzo­na była lokal­nie na dłu­go przed tek­stem Kasju­sza. Począt­ko­wo Świę­to Epi­fa­nii poświę­co­ne było Naro­dze­niu Pań­skie­mu, ale rów­nież Chrzto­wi Pań­skie­mu, cudo­wi w Kanie Gali­lej­skiej oraz przy­by­ciu magów (tzw. kró­li) ze Wscho­du, któ­rych sym­bo­li­ka zdo­mi­no­wa­ła póź­niej­sze prze­ka­zy litur­gicz­ne.

Kościół Wschod­ni obcho­dzi świę­to Chrztu Pań­skie­go i Obja­wie­nia Pań­skie­go jed­no­cze­śnie. Kościo­ły zachod­nie (rzym­sko­ka­to­lic­ki, ewan­ge­lic­kie, angli­kań­skie i sta­ro­ka­to­lic­kie) wspo­mi­na­ją Chrzest Pań­ski w pierw­szą nie­dzie­lę po Epi­fa­nii. W okre­sie refor­ma­cji ks. Mar­cin Luter podej­mo­wał pró­by zmia­ny nazwy Świę­ta Epi­fa­nii na Świę­ta Chrztu Pań­skie­go, argu­men­tu­jąc, że był­by to powrót do korze­ni, jed­nak Wit­ten­ber­ski Refor­ma­tor nie mógł się prze­bić ze swo­ją opi­nią. Nacisk na chrzciel­ny wymiar Świę­ta Epi­fa­nii posia­da­ła jego okta­wa w Msza­le św. Piu­sa V.

Ze świę­tem Epi­fa­nii zwią­za­ne są zwy­cza­je litur­gicz­ne (świę­ce­nie wody, bło­go­sła­wie­nie domów, kon­se­kra­cje dzie­wic, uro­czy­ste ogło­sze­nie ter­mi­nów rucho­mych świąt kościel­nych jak np. w Tury­nie i Kolo­nii), ale rów­nież legen­dy zwią­za­ne z posta­cia­mi Trzech Kró­li (Magów), któ­rych – zgod­nie z tra­dy­cją – reli­kwie spo­czy­wa­ją w kate­drze koloń­skiej. Sym­bo­li­ka Trzech Kró­li przez stu­le­cia roz­wa­ża­na była w kaza­niach i opra­co­wa­niach teo­lo­gicz­nych. I tak papież Grze­gorz Wiel­ki mówi w swo­jej homi­lii o tym, że przez wie­lu gwiaz­da znad Pól Betle­jem­skich była Duchem Świę­tym, któ­ry póź­niej zstą­pił na Pana pod­czas chrztu w rze­ce Jor­dan, a dla innych była anio­łem, któ­ry oznaj­mił paste­rzom Ewan­ge­lię o naro­dze­niu Mesja­sza. Tak­że ukłon trzech magów posia­dał w tra­dy­cji litur­gicz­nej głę­bo­ką wymo­wę: miał on być wyra­zem uni­wer­sal­ne­go cha­rak­te­ru Ewan­ge­lii, a co za tym idzie, misji Kościo­ła. Według źró­deł patry­stycz­nych tak­że dary zło­żo­ne przez „Trzech Kró­li” mia­ły swo­ją sym­bo­li­kę: zło­to pod­kre­śla­ło kró­lew­ską god­ność Chry­stu­sa, kadzi­dło zło­żo­ne było jako ofia­ra dzięk­czyn­na Bogu, a mir­ra, któ­rą namasz­cza się cia­ło zmar­łych, mia­ła być zapo­wie­dzią Gol­go­ty.