Tradycja Tsam w Mongolii odżywa

W klasz­to­rze Amar­bay­as­ga­lant, 310 km od sto­li­cy Mon­go­lii Ułan­ba­to­ru, w dniach 22–24 sierp­nia po raz dru­gi od 65 lat odby­wa się dorocz­na cere­mo­nia tań­ca Tsam.

Tra­dy­cja wyko­ny­wa­nia tego popu­lar­ne­go szcze­gól­nie w XIX w. bud­dyj­skie­go tań­ca w maskach, odzwier­cie­dla­ją­ce­go rytu­ały tan­trycz­ne, zosta­ła prze­rwa­na w 1937 r. wsku­tek prze­śla­do­wa­nia bud­dy­zmu przez wła­dze komu­ni­stycz­ne i przy­wró­co­na we wrze­śniu 2002 r.

Tsam jest jed­no­cze­śnie cere­mo­nią reli­gij­ną, obra­zu­ją­cą nauki bud­dyj­skie poprzez taniec, i for­mą teatral­ną. Wyko­naw­cy noszą boga­to zdo­bio­ne kostiu­my i maski, odpo­wia­da­ją­ce zna­nym posta­ciom bud­dy­zmu tybe­tań­skie­go — świę­tym, demo­nom, zwie­rzę­tom i ludziom. O cha­rak­te­rze posta­ci decy­du­ją kolo­ry i zdo­bie­nia masek i stro­jów.

Począt­ki Tsam datu­je się od VIII w., kie­dy tybe­tań­ski wład­ca Tri­song Det­sen zapro­sił z Indii wiel­kie­go nauczy­cie­la bud­dyj­skie­go Pad­ma­sam­bha­vę, by pobło­go­sła­wił pierw­szy w Tybe­cie bud­dyj­ski klasz­tor Samye; pod­czas cere­mo­nii praw­do­po­dob­nie wyko­na­no taniec wzo­ro­wa­ny na indyj­skim, któ­ry potem otrzy­mał cechy kul­tu­ry tybe­tań­skiej.

Tań­ce przed­sta­wia­ją waż­ne wyda­rze­nia z histo­rii bud­dy­zmu tybe­tań­skie­go (np. zwy­cię­stwo bud­dy­zmu nad lokal­ną reli­gią bon), bud­dyj­skie legen­dy i przy­po­wie­ści; spo­sób wyko­na­nia, rza­dziej treść, róż­ni się w zależ­no­ści od tra­dy­cji dane­go klasz­to­ru, jako że przed cza­sa­mi komu­ni­zmu z 700 mon­gol­skich klasz­to­rów 500 mia­ło swo­je lokal­ne rodza­je Tsam. Klasz­tor Amar­bay­as­ga­lant (“Pałac Boskiej Medy­ta­cji”) w pro­win­cji Selen­ge, zbu­do­wa­ny w 1730 r. na cześć Undur Gege­en Zana­ba­za­ra (1635–1723; uczo­ny, dzia­łacz reli­gij­ny i rzeź­biarz, słyn­na postać mon­gol­skie­go bud­dy­zmu), był nie­gdyś jed­nym z naj­waż­niej­szych cen­trów reli­gij­nych w Mon­go­lii. Na jego budo­wę uży­to 3730 kg sre­bra, w cza­sach jego świet­no­ści miesz­ka­ło tutaj ponad 6 tys. mni­chów — obec­nie miesz­ka ich tutaj zale­d­wie oko­ło 50, a budyn­ki są wciąż restau­ro­wa­ne po repre­sjach, jakie spo­tka­ły klasz­tor pod­czas rzą­dów komu­ni­stycz­nych. W latach 1937–38 mni­si zosta­li wymor­do­wa­ni, a gro­ma­dzo­ne przez ponad 200 lat cen­ne książ­ki, sutry, dzie­ła sztu­ki i kul­tu reli­gij­ne­go — znisz­czo­ne. Świą­ty­nia popa­dła w ruinę i sta­ła opusz­czo­na przez ponad 50 lat. Dopie­ro po upad­ku komu­ni­zmu w 1990 r. mon­gol­scy wier­ni zaczę­li odbu­do­wy­wać klasz­tor i wskrze­szać jego tra­dy­cje.