Luter ekumenicznie odczytany

Luter eku­me­nicz­nie odczy­ta­ny: pod takim wła­śnie tytu­łem 3 listo­pa­da odby­ło się w War­sza­wie sym­po­zjum nauko­we, któ­rym jego orga­ni­za­to­rzy – Chrze­ści­jań­ska Aka­de­mia Teo­lo­gicz­na i Kościół Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­ski – uczci­li pią­tą rocz­ni­cę pod­pi­sa­nia „Wspól­nej dekla­ra­cji w spra­wie nauki o uspra­wie­dli­wie­niu”.

Spo­tka­nie mia­ło kon­se­kwent­nie eku­me­nicz­ny cha­rak­ter. O jego ran­dze świad­czy licz­ne gro­no zwierzch­ni­ków Kościo­łów chrze­ści­jań­skich, przy­słu­chu­ją­cych się refe­ra­tom i bio­rą­cych udział w dys­ku­sji. Wśród nich był bp Janusz Jaguc­ki, zwierzch­nik pol­skich lute­ran; bp Marek Izdeb­ski z Kościo­ła Ewan­ge­lic­ko-Refor­mo­wa­ne­go, bp Edward Puślec­ki z Kościo­ła Ewan­ge­lic­ko-Meto­dy­stycz­ne­go, bp Pikus oraz bp Anto­ni Libe­ra z Kościo­ła Rzym­sko-Kato­lic­kie­go. Swych przed­sta­wi­cie­li na sym­po­zjum wysła­li rów­nież kard. Józef Glemp, nun­cjusz waty­kań­ski w Pol­sce abp Józef Kowal­czyk oraz abp Alfons Nos­sol, wie­lo­let­ni uczest­nik świa­to­we­go dia­lo­gu ewan­ge­lic­ko-kato­lic­kie­go i jeden z sygna­ta­riu­szy „Wspól­nej dekla­ra­cji” ze stro­ny kato­lic­kiej.

Pierw­szy refe­rat wygło­sił ks. prof. Piotr Jaskó­ła z Uni­wer­sy­te­tu Opol­skie­go. Ten znaw­ca teo­lo­gii Jana Kal­wi­na tym razem pod­jął temat głów­nych rysów ducho­wo­ści i poboż­no­ści Mar­ci­na Lutra. Idąc tro­pem tra­dy­cyj­nych na grun­cie kato­lic­kim ujęć, ks. Jaskó­ła uka­zał teo­lo­gię Wit­tem­ber­czy­ka w powią­za­niu z prą­da­mi teo­lo­gicz­ny­mi epo­ki. Zary­so­wał też bli­skie pokre­wień­stwo, łączą­ce sku­pio­ną na krzy­żu Chry­stu­sa poboż­ność Lutra, z ducho­wo­ścią misty­ków nad­reń­skich. Z dru­giej stro­ny ks. Jaskó­ła wska­zał na ory­gi­nal­ność ducho­wo­ści Lutra, wyra­sta­ją­cej z fun­da­men­tal­nych zało­żeń teo­lo­gii Refor­ma­to­ra, zwłasz­cza praw­dy o uspra­wie­dli­wie­niu z łaski przez wia­rę.

Wątek poru­szo­ny przez ks. prof. Jaskó­łę w bar­dzo inte­re­su­ją­cy spo­sób roz­wi­nął prof. Tade­usz Zie­liń­ski z ChAT. Przy­po­mniał on pokrót­ce głów­ne rysy luter­skiej teo­lo­gii krzy­ża, pro­po­nu­jąc zara­zem jej głę­bo­ko egzy­sten­cjal­ną inter­pre­ta­cję. Otóż w cen­trum myśli Lutra znaj­du­je się oso­ba Chry­stu­sa ukrzy­żo­wa­ne­go, w któ­rym naj­do­sko­na­lej obja­wia się Bóg. On jest źró­dłem i nor­mą nie pod­le­ga­ją­cą unor­mo­wa­niu wszel­kiej teo­lo­gii i poboż­no­ści chrze­ści­jań­skiej. Pismo, skła­da­ją­ce o Nim świa­dec­two, zawsze pod­le­ga kry­te­rium wyda­rze­nia Chry­stu­sa, i jako takie jest jedy­nie nor­ma nor­ma­ta. To decy­du­je o rela­cyj­nym cha­rak­te­rze teo­lo­gii Lutra, uka­zu­ją­cej zba­wie­nie czło­wie­ka jako owoc wię­zi, rela­cji z Bogiem wcie­lo­nym.

O swej pół wie­ku już trwa­ją­cej przy­go­dzie z Lutrem, opo­wia­dał w skrzą­cym się dow­ci­pem i aneg­do­ta­mi refe­ra­cie ks. prof. Sta­ni­sław Cele­styn Napiór­kow­ski z KUL. Autor, przez dłu­gie lata uczest­ni­czą­cy w insty­tu­cjach dia­lo­gu kato­lic­ko-lute­rań­skie­go, podzie­lił się wspo­mnie­nia­mi z wie­lu mię­dzy­ko­ściel­nych spo­tkań. W szcze­gól­no­ści omó­wił powsta­wa­nie i dys­ku­sje zwią­za­ne z two­rze­niem doku­men­tu dia­lo­gu eku­me­nicz­ne­go o Mar­ci­nie Lutrze jako świad­ku wia­ry. Został on opra­co­wa­ny z oka­zji 500-lecia uro­dzin Refor­ma­to­ra z Wit­tem­ber­gi, któ­ra to rocz­ni­ca przy­pa­dła na rok 1983. W dru­giej czę­ści refe­ra­tu, a tak­że w dys­ku­sji któ­ra po nim mia­ła miej­sce, myśl refe­ren­ta sku­pi­ła się na pro­ble­mie doświad­cze­nia wia­ry jako źró­dła teo­lo­gii. Reflek­sja Mar­ci­na Lutra jest tutaj dosko­na­łym stu­dium przy­pad­ku. Bez wie­dzy na temat ciem­nych kart z mło­do­ści Refor­ma­to­ra nie moż­na zro­zu­mieć drę­czą­ce­go go poczu­cia winy, ani też odpo­wia­da­ją­cej na nie wia­ry w uspra­wie­dli­wie­nie grzesz­ni­ka jedy­nie z łaski.

Jak sądzę pro­blem poru­szo­ny przez ks. prof. Napiór­kow­skie­go, sta­wia przed teo­lo­gią lute­rań­ską waż­ne pyta­nie o jej otwar­tość na odmien­ne od luter­skie­go doświad­cze­nia wia­ry.

Dru­ga część sym­po­zjum poświę­co­na była „Wspól­nej dekla­ra­cji w spra­wie nauki o uspra­wie­dli­wie­niu”. Bp Mie­czy­sław Cie­ślar, zwierzch­nik die­ce­zji war­szaw­skiej Kościo­ła Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­skie­go, a zara­zem wykła­dow­ca ChAT, mówił na temat recep­cji „Dekla­ra­cji” w Kościo­łach-sygna­ta­riu­szach. Ten nie­zwy­kle waż­ny doku­ment znaj­du­je zbyt małe odzwier­cie­dle­nie w życiu kościel­nym, cze­go – zda­niem refe­ren­ta – przy­kła­dem jest ogło­sze­nie przez Jana Paw­ła II odpu­stu jubi­le­uszo­we­go w roku 2000, czy pocho­dzą­ca z tego same­go okre­su dekla­ra­cja „Domi­nus Iesus”.

W nie­co bar­dziej opty­mi­stycz­nym tonie utrzy­ma­ny był refe­rat ks. dr Mar­ci­na Hint­za z ChAT. Autor uka­zał w jaki spo­sób dia­log lute­rań­sko-kato­lic­ki owo­cu­je na niwie teo­lo­gii moral­nej i ety­ki. Za przy­kład posłu­ży­ły tu wspól­ne doku­men­ty, ogła­sza­ne regu­lar­nie przez Kościo­ły ewan­ge­lic­ki i kato­lic­ki w Niem­czech, a doty­czą­ce aktu­al­nych pro­ble­mów etycz­nych. Ks. Hintz, choć świa­dom sła­bo­ści śro­do­wi­ska ewan­ge­lic­kie­go w Pol­sce, uznał że rów­nież w naszym kra­ju potrzeb­ny jest wspól­ny głos kato­li­ków i lute­ran w publicz­nej deba­cie na temat war­to­ści etycz­nych. Jego wystą­pie­nie odczy­tu­ję jako nie­zwy­kle aktu­al­ne wezwa­nie do pod­ję­cia mię­dzy­ko­ściel­nej współ­pra­cy w tej dzie­dzi­nie.

W dys­ku­sji na temat recep­cji „Wspól­nej dekla­ra­cji” bp Puślec­ki zwró­cił uwa­gę na szer­sze zna­cze­nie dia­lo­gu lute­rań­sko-kato­lic­kie­go. Kato­lic­ko-lute­rań­ski doku­ment o uspra­wie­dli­wie­niu jest powszech­nie akcep­to­wa­ny przez meto­dy­stów. Bp Puślec­ki poin­for­mo­wał, że zjed­no­czo­ne Kościo­ły meto­dy­stycz­ne zamie­rza­ją pod­pi­sać „Dekla­ra­cję”, dołą­cza­jąc tym samym do osią­gnięć lute­rań­sko-kato­lic­kie­go dia­lo­gu na temat uspra­wie­dli­wie­nia.

Sym­po­zjum zakoń­czy­ło eku­me­nicz­ne nabo­żeń­stwo, któ­re­mu prze­wod­ni­czył – wraz z duchow­ny­mi lute­rań­ski­mi – ks. Michał Czaj­kow­ski z Kościo­ła Rzym­sko-Kato­lic­kie­go, zna­ny eku­me­ni­sta i bibli­sta.

Sym­po­zjum uka­za­ło w jak świe­ży i cie­ka­wy spo­sób potra­fią mówić o Lutrze ci, któ­rzy lute­ra­na­mi nie są. Jestem prze­ko­na­ny, że w obli­czu sła­bo­ści śro­do­wisk ewan­ge­lic­kich w naszym kra­ju, ruch eku­me­nicz­ny jest jedy­ną szan­są na roz­wój pol­skiej reflek­sji na temat Mar­ci­na Lutra i jego dzie­ła. Mam więc nadzie­ję, że opi­sy­wa­ne tu spo­tka­nie znaj­dzie swą kon­ty­nu­ację we wspól­nych, eku­me­nicz­nych ini­cja­ty­wach nauko­wych.

Jacek Szy­mań­ski