Matka Boża w prawosławnej ikonografii

Wydaw­nic­two War­szaw­skiej Metro­po­lii Pra­wo­sław­nej odda­ło do rąk czy­tel­ni­ków wyjąt­ko­wą publi­ka­cję. Jest nim atrak­cyj­nie pre­zen­tu­ją­cy się, kolo­ro­wy, opra­wio­ny w twar­dą opra­wę album poświę­co­ny iko­no­gra­fii Mat­ki Bożej w Pra­wo­sła­wiu.

Już we wstęp­nie do pra­cy autor wpro­wa­dza czy­tel­ni­ka w zasad­ni­czą część książ­ki. Pod­kre­śla w nim wyjąt­ko­wą rolę, jaka Boga­ro­dzi­ca odgry­wa w Pra­wo­sła­wiu, pisząc m.in.: „Nie da się porów­nać roli Mat­ki Bożej w Pra­wo­sła­wiu do zna­cze­nia, któ­re odgry­wa Ona w innych Kościo­łach chrze­ści­jań­skich”. Cer­kiew pra­wo­sław­na tytu­łu­je Ją „Kró­lo­wą nie­ba i zie­mi”, „czci­god­niej­szą od che­ru­bi­nów i nie­po­rów­na­nie sław­niej­szą od sera­fi­nów”, „Bło­go­sła­wio­ną mię­dzy nie­wia­sta­mi”, „Oblu­bie­ni­cą czy­stą i bez ska­zy”, z któ­rej „radu­je się wszel­kie stwo­rze­nie”.

O tym jak wyjąt­ko­we miej­sce posia­da Mat­ka Boża w pra­wo­sław­nej iko­no­gra­fii, świad­czy fakt, że spo­śród dwu­na­stu wiel­kich świąt Jej poświę­co­nych jest pięć. Poza tym wyjąt­ko­wo licz­ne są świę­ta ku czci ikon Boga­ro­dzi­cy. Ponad­to w pra­wo­sław­nej iko­no­gra­fii wize­ru­nek Mat­ki Bożej zaj­mu­je pierw­sze miej­sce po wyobra­że­niu Chry­stu­sa i two­rzy z nim har­mo­nij­ną całość. Od ikon innych świę­tych oraz anio­łów wyróż­nia się wie­lo­ścią, nie­mal nie­po­li­czal­no­ścią typów i warian­tów iko­no­gra­ficz­nych, ogrom­ną licz­bą powsta­łych ikon oraz szcze­gól­nym spo­so­bem odda­wa­nia czci.

W obszer­nym wstę­pie do albu­mu autor oma­wia m.in. pod­sta­wo­we typy iko­no­gra­ficz­nych przed­sta­wień Boga­ro­dzi­cy: Hode­ge­tria, Eleu­sa, Oran­ty, Tro­nu­ją­cej, Wsta­wien­nicz­ki oraz Mat­ki Bożej bez Dzie­ciąt­ka. Zwra­ca też uwa­gę, że „pomi­mo wiel­kiej róż­no­rod­no­ści typów i warian­tów przed­sta­wie­nia Boga­ro­dzi­cy zawsze posia­da­ją kil­ka cha­rak­te­ry­stycz­nych, uni­wer­sal­nych ele­men­tów”. Nale­żą do nich przede wszyst­kim: kolor szat Mat­ki Bożej, trzy gwiaz­dy zdo­bią­ce Jej mafo­rion, umiesz­cza­ne na czo­le oraz ramio­nach Boga­ro­dzi­cy oraz fakt przed­sta­wia­nie Marii wyłącz­nie z Synem lub kom­po­zy­cjach z Nim zwią­za­nych.

Pre­zen­to­wa­ny album zawie­ra opi­sy 357 ikon Mat­ki Bożej, co i tak sta­no­wi jedy­nie nie­wiel­ki wyci­nek tema­tu, bowiem współ­cze­śnie licz­ba ikon Boga­ro­dzi­cy idzie już w tysią­ce. Wśród pre­zen­to­wa­nych ikon więk­szość zwią­za­na jest z dwo­ma obsza­ra­mi kul­tu­ro­wy­mi: bizantyjskim/greckim oraz ruskim/rosyjskim – ukra­iń­skim – bia­ło­ru­skim, gdzie pra­wo­sław­na iko­no­gra­fia osią­gnę­ła naj­więk­szy roz­kwit. Jed­nak, w mia­rę moż­li­wo­ści autor pre­zen­tu­ję też iko­no­gra­fię maryj­ną z innych kra­jów, ze szcze­gól­nym uwzględ­nie­niem tere­nów współ­cze­snej Pol­ski.

Dzie­je kolej­nych ikon zosta­ły przed­sta­wio­ne w podob­nej kon­wen­cji. Przy nazwie iko­ny znaj­du­je­my zwy­kle jej brzmie­nie w języ­ku grec­kim i rosyjskim/cerkiewnosłowiańskim oraz dzień lub dni, w któ­rych Cer­kiew pra­wo­sław­na odda­je cześć danej iko­nie. W samym haśle zosta­ła zapre­zen­to­wa­na histo­ria powstania/objawienia danej ikon oraz jej dal­sze losy. Każ­de hasło zamy­ka zwy­kle skró­to­wy opis dane­go wize­run­ku oraz nie­kie­dy losy jego kopii.

Zde­cy­do­wa­na więk­szość opi­sów dzie­jów poszcze­gól­nych ikon zosta­ła wzbo­ga­co­na o ich repro­duk­cje (lub kil­ka), co powin­no uła­twić i uatrak­cyj­nić odbiór pre­zen­to­wa­nych tre­ści.

Aby uła­twić korzy­sta­nie z albu­mu, iko­ny Boga­ro­dzi­cy zosta­ły zapre­zen­to­wa­ne w ukła­dzie słow­ni­ko­wo-alfa­be­tycz­nym. Czy­tel­ni­kom, któ­rzy pre­fe­ru­ją układ ikon zgod­ny z kalen­da­rzem cer­kiew­nym, z pew­no­ścią przy­da się wykaz zamiesz­czo­ny w koń­cu książ­ki, zawie­ra­ją­cy dni świąt ku czci cudow­nych ikon Mat­ki Bożej. Tam też znaj­du­je się wykaz prac i naj­waż­niej­szych witryn inter­ne­to­wych, w opar­ciu o któ­re powsta­ła pra­ca oraz słow­ni­czek pod­sta­wo­wych ter­mi­nów, wystę­pu­ją­cych w pra­cy, a mogą­cych czy­tel­ni­ko­wi spra­wiać pro­blem.

Pre­zen­to­wa­ny album napi­sa­ny został języ­kiem zro­zu­mia­łym zarów­no dla doro­słych jak i mło­de­go czy­tel­ni­ka. Mie­dzy inny­mi z tego powo­du zda­je się być wspa­nia­łym pomy­słem na zro­bie­nie nie­spo­dzian­ki „pod cho­in­kę” bli­skiej oso­bie, inte­re­su­ją­cej się Pra­wo­sła­wiem, szcze­gól­nie zaś kul­tem Boga­ro­dzi­cy.

Książ­ka dostęp­na jest w Wydaw­nic­twie (Bia­ły­stok, ul. Św. Miko­ła­ja 5, tel./fax: 085–7443646), a wkrót­ce rów­nież w skle­pie inter­ne­to­wym www.sklep.cerkiew.pl.