Abp John Sentamu — od więźnia do prymasa Anglii

---

Życie Joh­na Sen­ta­mu to goto­wy sce­na­riusz pasjo­nu­ją­cej opo­wie­ści o czło­wie­ku, któ­ry zaj­mu­jąc eks­po­no­wa­ne sta­no­wi­sko, mógł mieć w swo­jej rodzin­nej Ugan­dzie prak­tycz­nie wszyst­ko, jeśli był­by posłusz­ny dyk­ta­tor­skiej wła­dzy. Wybrał przy­zwo­itość i uczci­wość i otarł się o śmierć. Gdy­by nie pomoc przy­chyl­nych mu ludzi, nigdy nie uda­ło­by mu się dotrzeć do Anglii i po kil­ku­dzie­się­ciu latach zostać pierw­szym czar­no­skó­rym arcy­bi­sku­pem w Koście­le Anglii.

---

John Tuc­ker Muga­bi Sen­ta­mu uro­dził się w wie­lo­dziet­nej rodzi­nie. Był szó­stym dziec­kiem spo­śród 13 rodzeń­stwa. W wie­ku 10 lat prze­żył nawró­ce­nie, jed­nak nie został ochrzczo­ny. Póź­niej nie zde­cy­do­wał się na stu­dia praw­ni­cze, któ­re ukoń­czył w 1973 roku i w tym samym roku zawarł zwią­zek mał­żeń­ski ze swo­ją narze­czo­ną Mar­ga­ret. Rok póź­niej został mia­no­wa­ny sędzią Sądu Naj­wyż­sze­go.

Od 1971 roku w Ugan­dzie rzą­dzi­ła jun­ta woj­sko­wa po zama­chu sta­nu doko­na­nym przez Idi Ami­na, zwa­ne­go póź­niej „rzeź­ni­kiem Afry­ki” (histo­rię dyk­ta­to­ra opo­wia­da fascy­nu­ją­cy film ‘Ostat­ni król Szko­cji’ w reż. Kevi­na Mac­do­nal­da — tra­iler). Amin prze­jął wła­dzę w Ugan­dzie nie bez pomo­cy Bry­tyj­czy­ków, prze­ciw­ko któ­rym się póź­niej zwró­cił, i stop­nio­wo z uży­ciem krwa­wych repre­sji pod­po­rząd­ko­wał sobie cały kraj, prze­śla­du­jąc opo­zy­cjo­ni­stów.

Krót­ko po obję­ciu przez sędzie­go Sen­ta­mu sta­no­wi­ska w Sądzie Naj­wyż­szym na wokan­dę tra­fi­ła spra­wa człon­ka rodzi­ny Idi Ami­na. Sen­ta­mu odmó­wił wyda­nia wyro­ku unie­win­nia­ją­ce­go i zatu­szo­wa­nia spra­wy. Został aresz­to­wa­ny i wtrą­co­ny do wię­zie­nia na 90 dni. Był bity i tor­tu­ro­wa­ny. Po kil­ku­dzie­się­ciu latach wspo­mi­nał w jed­nym z wywia­dów, że czuł się „kopa­ny jak ludz­ka pił­ka”.

Odnie­sio­ne rany były na tyle poważ­ne, że straż­ni­cy zgo­dzi­li się na wizy­tę księ­dza, aby udzie­lił Sen­ta­mu ostat­niej posłu­gi. Tym duchow­nym był angli­kań­ski kapłan Keith Sut­ton, póź­niej­szy biskup die­ce­zji Lich­field. Krót­ko po tym Sen­ta­mu zwol­nio­no z wię­zie­nia, a w mię­dzy­cza­sie ks. Sut­ton zor­ga­ni­zo­wał prze­rzut Sen­ta­mu i jego rodzi­ny z Ugan­dy do Anglii.

---

Biskup w komi­sjach śled­czych

W Cam­brid­ge Sen­ta­mu został ochrzczo­ny w Koście­le bap­ty­stów i roz­po­czął stu­dia teo­lo­gicz­ne. W 1979 roku został wyświę­co­ny na księ­dza angli­kań­skie­go, a pięć lat póź­niej obro­nił dok­to­rat z filo­zo­fii. W 1996 roku ks. John Sen­ta­mu otrzy­mał nomi­na­cję na bisku­pa Step­ney, sufra­ga­nii obszer­nej die­ce­zji lon­dyń­skiej. Kon­se­kra­cji w kate­drze św. Paw­ła w Lon­dy­nie prze­wod­ni­czył ówcze­sny arcy­bi­skup Can­ter­bu­ry Geo­r­ge Carey.

Praw­ni­cze doświad­cze­nie bp. Sen­ta­mu oka­za­ło się bar­dzo pomoc­ne przy wyja­śnia­niu dwóch zbrod­ni, któ­re wstrzą­snę­ły bry­tyj­ską opi­nią publicz­ną: spra­wa Ste­phe­na Lawrence’a oraz Dami­lo­la Tay­lo­ra. Oby­dwie spra­wy zwią­za­ne były z zabój­stwem czar­no­skó­rych chłop­ców.

Pierw­sza wyda­rzy­ła się w 1993 roku, gdy pocho­dzą­cy z Jamaj­ki 18-let­ni Law­ren­ce został zaszty­le­to­wa­ny przez pię­ciu, bia­łych angiel­skich rówie­śni­ków na przy­stan­ku auto­bu­so­wym. Śledz­two się ocią­ga­ło, a spraw­cy nie zosta­li począt­ko­wo nawet oskar­że­ni, a po roz­po­czę­ciu pro­ce­su sąd wydał wyrok unie­win­nia­ją­cy ze wzglę­du na brak wystar­cza­ją­cych dowo­dów. Ówcze­sny mini­ster spraw wewnętrz­nych Jack Straw powo­łał spe­cjal­ną komi­sję pod prze­wod­nic­twem eme­ry­to­wa­ne­go szkoc­kie­go sędzie­go Wil­lia­ma A. Mac­pher­so­na i w jej skład powo­łał m. in. bisku­pa Step­ney Joh­na Sen­ta­mu. Spra­wę mor­der­stwa bada­ły wciąż orga­ny ści­ga­nia, media i komi­sja, któ­ra po dwóch latach przy­go­to­wa­ła raport z 70 zale­ce­nia­mi, ujaw­nia­ją­cy­mi gigan­tycz­ną ska­lę struk­tu­ral­ne­go rasi­zmu w sądow­nic­twie i orga­nach bez­pie­czeń­stwa oraz brak odpo­wied­nich pro­ce­dur w pro­wa­dze­niu śledz­twa. Pro­ces wzno­wio­no po pozy­ska­niu nowe­go mate­ria­łu dowo­do­we­go i na pod­sta­wie usta­leń rapor­tu. Cie­ka­wost­ką jest fakt, że ape­la­cję od wyro­ków unie­win­nia­ją­cych wniósł zna­ny już wów­czas pro­ku­ra­tor Keir Star­mer, obec­ny szef Par­tii Pra­cy. Win­nych ska­za­no.

Kolej­na spra­wa doty­czy­ła 10-let­nie­go Dami­lo­la Tay­lo­ra, nige­ryj­skie­go chłop­ca, któ­ry w 2000 roku został zaata­ko­wa­ny przez dwóch czar­no­skó­rych bra­ci (12 i 13 lat). W pierw­szym pro­ce­sie domnie­ma­ni spraw­cy zosta­li unie­win­nie­ni. Po ujaw­nie­niu nowych dowo­dów tak­że dru­gi pro­ces nie spo­wo­do­wał zmia­ny wyro­ku, jed­nak zastrze­żo­no moż­li­wość ponow­nej roz­pra­wy. W 2006 win­ni zosta­li ska­za­ni na 8 lat w zamknię­tym ośrod­ku dla nie­let­nich. Odsie­dzie­li poło­wę kary i póź­niej wie­lo­krot­nie byli aresz­to­wa­ni za udział w orga­ni­za­cjach prze­stęp­czych lub ata­ki na poli­cjan­tów. Podob­nie jak w przy­pad­ku Law­ren­ce­’a powo­ła­no komi­sję śled­czą i na jej cze­le sta­nął biskup Sen­ta­mu. Przy­go­to­wa­no ponad 50-stro­ni­co­wy raport, w któ­rym zawar­to szcze­gó­ło­wą ana­li­zę spra­wy i reko­men­da­cje dla wymia­ru spra­wie­dli­wo­ści.

---

Biskup kupu­je Rove­ra

W 2002 roku bp John Sen­ta­mu objął pierw­szą die­ce­zję – Bir­ming­ham. Bio­gra­fo­wie Sen­ta­mu zwra­ca­ją uwa­gę, że bp Sen­ta­mu wpro­wa­dził sze­reg pro­gra­mów napraw­czych w die­ce­zji, któ­rych celem było ogra­ni­cze­nie wydat­ków kościel­nych i nie­wy­dol­nych struk­tur. Jego dzia­ła­nia spo­ty­ka­ły się z kry­ty­ką w die­ce­zji i mediach, mimo że inni bisku­pi Kościo­ła Anglii, któ­rzy podej­mo­wa­li podob­ne kro­ki, chwa­le­ni byli za odważ­ne zaję­cie się kościel­ną biu­ro­kra­cją.

Bp Sen­ta­mu zaan­ga­żo­wał się w pra­cę ewan­ge­li­za­cyj­no-misyj­ną, ale sil­ny nacisk poło­żył na media­cję i wspie­ra­nie naj­słab­szych grup spo­łecz­nych. Gdy w lokal­nej fabry­ce Rove­ra wybuchł strajk robot­ni­ków biskup Bir­ming­ham poszedł do fabry­ki i sta­nął w jed­nym rzę­dzie z robot­ni­ka­mi i bro­nił ich praw. Wysłał też wyraź­ny i prak­tycz­ny sygnał wspar­cia, o któ­rym roz­pi­sy­wa­ły się media: kupił z wła­snej kie­sze­ni samo­chód Rove­ra zachę­ca­jąc oby­wa­te­li do wspie­ra­nia bry­tyj­skie­go prze­my­słu.

In what ways will you be pray­ing for 5 people to come and know the love of Jesus Christ during this #Thy­King­dom­Co­me? Watch my video here: https://t.co/AbzknP7FVq

— John Sen­ta­mu (@JohnSentamu) May 7, 2020

Nie­ob­ce były mu rów­nież rela­cje eku­me­nicz­ne i mię­dzy­re­li­gij­ne. W Bir­ming­ham abp Sen­ta­mu odwie­dził cen­tral­ny meczet, w któ­rym wygło­sił prze­mó­wie­nie roz­po­czy­na­jąc je od słów: „Pozdra­wiam was w imie­niu Jezu­sa Chry­stu­sa – dla was pro­ro­ka, ale dla mnie, moje­go Pana i Zba­wi­cie­la”.

---

Pry­mas Anglii

Na począt­ku 2005 roku abp Yor­ku David Hope poin­for­mo­wał o chę­ci rezy­gna­cji z urzę­du i obję­cia pro­bo­stwa w nie­wiel­kiej miej­sco­wo­ści Ilkey. Nie­ocze­ki­wa­nie nomi­na­cję na arcy­bi­sku­pa Yor­ku otrzy­mał bp John Sen­ta­mu, jed­nak nie oby­ło się bez rasi­stow­skich komen­ta­rzy typu „czy napraw­dę nie było żad­ne­go bia­łe­go na sta­no­wi­sko?”.

Ingre­su abpa Sen­ta­mu do kate­dry w Yor­ku doko­nał ówcze­sny arcy­bi­skup Can­ter­bu­ry Rowan Wil­liams. Sen­ta­mu rzu­cił się w wir pra­cy – anga­żo­wał się w licz­ne pro­jek­ty ewan­ge­li­za­cyj­no-misyj­ne, a w swo­jej metro­po­lii zało­żył ini­cja­ty­wę pół­noc­no-angiel­skich bisku­pów, z któ­ry­mi odwie­dzał przed­szko­la i szko­ły opo­wia­da­jąc o Jezu­sie Chry­stu­sie.

---

Pocię­ta kolo­rat­ka i namiot w kate­drze

Obok zaan­ga­żo­wa­nia ści­śle reli­gij­ne­go nie zabra­kło wal­ki o pra­wa czło­wie­ka. Szcze­gól­nie dwa wyda­rze­nia odbi­ły się sze­ro­kim echem w bry­tyj­skiej opi­nii publicz­nej.

Gdy w 2006 roku zaostrza­ła się sytu­acja na Bli­skim Wscho­dzie, abp Sen­ta­mu ogo­lił gło­wę, ogło­sił post, a w kate­drze w Yor­ku usta­wił namiot, w któ­rym zamiesz­kał na tydzień. Co godzi­nę pro­wa­dził krót­kie roz­wa­ża­nia i roz­ma­wiał z piel­grzy­ma­mi o Bogu. Pry­ma­sa wspie­ra­ło ducho­wień­stwo kate­dral­ne i – jak pisze Church Times, powo­łu­jąc się na wypo­wiedź jed­ne­go z kano­ni­ków kate­dral­nych – jesz­cze nigdy nie odbył tak wie­lu roz­mów dusz­pa­ster­skich, co w tam­tym tygo­dniu.

Rok póź­niej abp Sen­ta­mu znów zasko­czył. Gdy kry­zys w Zim­ba­bwe rzą­dzo­nym przez dyk­ta­to­ra Rober­ta Muga­be się zaostrzał, abp Sen­ta­mu pod­czas emi­sji popu­lar­ne­go talk­show Andrew Mar­ra wyjął kolo­rat­kę i pociął ją na kawał­ki, mówiąc, że nie zało­ży kolo­rat­ki dopó­ki Muga­be będzie rzą­dził Zim­ba­bwe.

Arcy­bi­sku­pa oskar­ża­no o teatral­ność, puste gesty, ale dzia­ła­nie Sen­ta­mu przy­czy­ni­ło się sze­ro­kiej dys­ku­sji o pra­wach czło­wie­ka w Zim­ba­bwe, Afry­ce i na całym świe­cie.

Po 10 latach, rów­nież w pro­gra­mie Andrew Mar­ra abp. Sen­ta­mu zało­żył z powro­tem już nową kolo­rat­kę, a do stu­dia przy­niósł pamiąt­ko­we kawał­ki tej, któ­rą pociął deka­dę wcze­śniej: “Muga­be poszedł, zakła­dam kolo­rat­kę”.

Arcy­bi­skup Sen­ta­mu nie prze­sta­je anga­żo­wać się w spra­wy spo­łecz­ne i mię­dzy­na­ro­do­we. Jest czę­stym gościem pro­gra­mów radio­wych i tak­że po przej­ściu w stan spo­czyn­ku będzie kon­ty­nu­ował swój udział w ini­cja­ty­wach spo­łecz­nych i kościel­nych. Ostat­nio zabrał rów­nież głos na temat nie­daw­nych wyda­rzeń w USA po zamor­do­wa­niu Geo­r­ge­’a Floy­da przez poli­cjan­ta. Komen­tu­jąc falę pro­te­stów abp Sen­ta­mu stwier­dził, że sam przy­łą­czył­by się do demon­stra­cji i popro­sił o modli­twę oraz zapa­le­nie świe­cy w inten­cji Floy­da.

---

Poże­gna­nie w radio i onli­ne

Poże­gna­nie abp. Joh­na Sen­ta­mu roz­ło­żo­ne było na raty, głów­nie z powo­du pan­de­mii koro­na­wi­ru­sa. Poże­gnal­ne nabo­żeń­stwo nie odby­ło się z udzia­łem tłu­mu wier­nych, a trans­mi­to­wa­ne było w BBC i onli­ne. Nabo­żeń­stwo współ­pro­wa­dzi­ła cór­ka arcy­bi­sku­pa, ks. Gra­ce Sen­ta­mu-Baver­stock oraz żona ks. Mar­ga­ret Sen­ta­mu, a arcy­bi­skup wygło­sił kaza­nie.

https://twitter.com/JohnSentamu/status/1269509448764194816?s=20

Nagra­no rów­nież inne nabo­żeń­stwo z udzia­łem rodzi­ny arcy­bi­sku­pa, któ­re moż­na obej­rzeć i wysłu­chać tutaj.

---

9 lip­ca do drzwi kate­dry w Yor­ku zapu­ka nowy, już 98. arcy­bi­skup Yor­ku, któ­rym został bp Ste­phen G. Cotrell SCP, dotych­cza­so­wy biskup Chelms­ford.

Arcy­bi­skup Yor­ku jest pry­ma­sem Anglii i arcy­bi­sku­pem metro­po­li­tą kościel­nej pro­win­cji Yor­ku, w skład któ­rej wcho­dzi 14 die­ce­zji w pół­noc­nej Anglii. Arcy­bi­skup Yor­ku wspie­ra rów­nież arcy­bi­sku­pa Can­ter­bu­ry oraz jest współ­prze­wod­ni­czą­cym Syno­du Gene­ral­ne­go Kościo­ła Anglii, któ­ry zwy­cza­jo­wo jed­ną z sesji odby­wa w Yor­ku (na prze­mian z Lon­dy­nem).

Oprócz tego arcy­bi­skup Yor­ku jest rów­nież bisku­pem die­ce­zji Yor­ku, któ­re­go wspie­ra trzech bisku­pów sufra­ga­nów (biskup­stwo Whit­by, Sel­by i Hull) nad­zo­ru­ją­cych trzy archi­dzie­ka­na­ty.