“Etyka protestancka i duch kapitalizmu”

Wmi­nio­nym tygo­dniu na Let­nim Kur­sie Unwer­sy­te­tu Com­plu­ten­se w Hisz­pa­nii zor­ga­ni­zo­wa­no potka­nie pt. : “Sto lat ‘Ety­ki pro­te­stanc­kiej i ducha kapi­ta­li­zmu“ ‘. Zebra­li się na nim spe­cja­li­ści z licz­nych dys­cy­plin: socjo­lo­go­wie, eko­no­mi­ści, histo­ry­cy i filo­zo­fo­wie, aby dys­ku­to­wać nad dzie­łem Maxa Webe­ra, któ­re jest jed­nym z pod­sta­wo­wych prac doty­czą­cych myśli XX wie­ku.

Dzie­ło nie­miec­kie­go socjo­lo­ga, któ­re tłu­ma­czy pocho­dze­nie kapi­ta­li­zmu jako rezul­tat pro­te­stanc­kiej ety­ki o korze­niu kal­wi­ni­stycz­nym, wycho­dzi z empi­rycz­ne­go stwier­dze­nia: pro­te­stan­ci zaj­mu­ją wyż­sze niż kato­li­cy miej­sce w ran­kin­gu posia­da­ne­go bogac­twa i w kie­row­nic­twie przed­się­bior­stwa­mi. „Związ­ku mię­dzy wewnętrz­nym podo­bień­stwem pomię­dzy pro­te­stanc­ką ety­ką i kapi­ta­li­stycz­ną men­tal­no­ścią trze­ba poszu­ki­wać w cha­rak­te­ry­stycz­nych wła­ści­wo­ściach pro­te­stanc­kiej reli­gij­no­ści”, uwa­ża pro­fe­sor Histo­rii Idei Uni­wer­sy­te­tu Com­plu­ten­se, Joaqu­ín Abel­lán.

Co jed­nak rozu­miał Weber przez wyra­że­nie „duch kapi­ta­li­zmu”? Men­tal­ność pole­ga na „zara­bia­niu pie­nię­dzy jako zasa­dy postę­po­wa­nia, któ­ra nie zwa­rza na indy­wi­du­la­ne pra­gnie­nia, takie jak szczę­ście lub przy­jem­ność”. To zna­czy, pra­ca – i w sku­tek jej gro­ma­dze­nie kapi­ta­łu – odpo­wia­da­ła­by „moral­ne­mu obo­wiąz­ko­wi obce­mu jakiej­kol­wiek przy­czy­nie uty­li­ta­ry­stycz­nej lub hedo­ni­stycz­nej”.

Dla­te­go Weber zauwa­ża, że współ­cze­sna i racjo­na­li­stycz­na, więc kapi­ta­li­stycz­na cywi­li­za­cja posia­da skład­nik nie­ra­cjo­nal­ny (czy­li reli­gij­ny) i jej wysił­ki sku­pia­ją się na prze­pro­wa­dza­niu badań reli­gii w poszu­ki­wa­niu zako­twi­cze­nia dla tej kapi­ta­li­stycz­nej men­tal­no­ści. Pod­su­mo­wu­je, że ani lute­ra­nizm, ani kato­li­cyzm nie roz­wi­ja­ją kon­cep­cji pra­cy podob­nej do tej uwi­kła­nej w „duchu” kapi­ta­li­zmu, ale napo­ty­ka się ją w asce­tycz­nym pro­te­stan­tyź­mie o korze­niu kal­wi­ni­stycz­nym.

Pole­ga to na tym, że „kal­wi­ni­stycz­ny Bóg nie doma­ga się dobrych uczyn­ków, ale świę­te­go życia”, albo mówiąc w inny spo­sób, „moż­na osią­gnąć łaskę wyłącz­nie poprzez sys­te­ma­tycz­ny i zor­ga­ni­zo­wa­ny spo­sób życia”, uwa­ża Abel­lán. W pro­te­stanc­kie ety­ce znaj­du­je on „impuls do roz­wo­ju asce­tycz­ne­go zawo­do­we­go życia w świe­cie”, ponie­waż pra­cę, zawo­do­we życie, poj­mu­je się jako ide­ał będą­cy prze­ci­wień­stwem życia zorien­to­wa­ne­go na zaspo­ko­je­nie instyk­tów. Cho­dzi o poj­mo­wa­nie pra­cy, jako czy­nio­nej dla chwa­ły Bożej i dla­te­go „zobo­wią­zu­ją­cej do cią­głe­go pro­du­ko­wa­nia i uwa­ża­ją­cej eko­no­micz­ny zysk jako swo­je naj­wyż­sze kry­te­rium”.

Z dru­giej stro­ny pro­fe­sor ety­ki z UNED, Javier Mugu­erza, wska­zał na Webe­ra jako na tego, kto po raz pierw­szy dostrzegł pro­ble­my wywo­dzą­ce się z „rela­cji pomię­dzy ety­ką, a inny­mi obsza­ra­mi życia, gdzie realizm zmu­sza do powścią­gli­wo­ści wobec czy­sto­ści ety­ki: ety­ka i poli­ty­ka, ety­ka i tech­no­świa­do­mość i ety­ka i onto­lo­gia”.