Etiopski Kościół Katolicki

Po omó­wie­niu dwóch pra­wo­sław­nych (kop­tyj­ski i etiop­ski) i jed­ne­go kato­lic­kie­go (kop­tyj­ski) Kościo­łów obrząd­ku alek­san­dryj­skie­go, w tym krót­kim arty­ku­le pra­gnę przed­sta­wić ogól­ną histo­rię etiop­skie­go (włącz­nie z ery­trej­skim) kato­li­cy­zmu. Zanim przej­dę do histo­rii Kościo­ła kato­lic­kie­go w Etio­pii, pra­gnę przy­po­mnieć, że ryt alek­san­dryj­ski w rze­czy­wi­sto­ści jest obrząd­kiem pocho­dzą­cym z Kairu, sto­li­cy Egip­tu, któ­ry zastą­pił wszyst­kie inne, daw­niej ist­nie­ją­ce obrząd­ki egip­skie, sta­jąc się obrząd­kiem kop­tyj­skim, któ­ry następ­nie przy­brał spe­cy­ficz­ną for­mę wewnątrz Kościo­ła etiop­skie­go. Cho­dzi o litur­gię zwa­ną ina­czej litur­gią Świę­te­go Mar­ka, a zazwy­czaj jej pocho­dze­nie przy­pi­su­je się Świę­te­mu Cyry­lo­wi Alek­san­dryj­skie­mu, zmar­łe­mu w 444 roku, a cho­dzi o tę samą litur­gię, któ­rą prze­ka­zał nam biskup Thu­mis w Egip­cie w doku­men­cie zwa­nym “Euco­lo­ge de Sera­pion”, a zna­le­zio­nym w ruinach klasz­to­ru “Deir Baly­zer” w Assiut (Egipt), będą­cym jed­nym z naj­star­szych zacho­wa­nych manu­skryp­tów w języ­ku grec­kim. Kato­li­cyzm do Etio­pii przy­był wraz z Por­tu­gal­czy­ka­mi. Już w XV wie­ku Por­tu­gal­czy­cy zaczę­li kolo­ni­zo­wać wybrze­że Etio­pii, oddzia­łu­jąc rów­nież na ist­nie­ją­ce tam struk­tu­ry Kościo­ła etiop­skie­go, podob­nie jak czy­ni­li z Kościo­łem mala­bar­skim w Indiach, sta­ra­jąc się przy­łą­czyć etiop­skich chrze­ści­jan do Rzy­mu. Uda­ło im się dosyć szyb­ko dopro­wa­dzić do publicz­ne­go uzna­nia wyż­szo­ści papie­ża, co zosta­ło zapi­sa­ne w “Fatha Neghest”, czy­li w “Pra­wie Kró­lew­skim”. Negus (król) Leb­na Dan­ghel (1508 — 1540) utrzy­my­wał dobre sto­sun­ki z papie­ża­mi Leonem X i Kle­men­sem VII. Jezu­itom i innym misjo­na­rzom kato­lic­kim to nie wystar­cza­ło i zaczę­li laty­ni­zo­wać uży­wa­ną dotych­czas w Koście­le etiop­ską odmia­nę obrząd­ku alek­san­dryj­skie­go. Negus Yakob Za-Dan­ghel (1597 — 1607) i Susne­jos (1607 — 1632) byli przy­chyl­ni Kościo­ło­wi kato­lic­kie­mu, aż w koń­cu w 1622 r. Susne­jos, już nawró­co­ny na wia­rę misjo­na­rzy, publicz­nie pro­kla­mo­wał kato­li­cyzm jako głów­ną wia­rę kra­ju oraz zawarł unię Kościo­ła Etio­pii z Rzy­mem. Do tego nawró­ce­nia kró­la i wywyż­sze­nia kato­li­cy­zmu naj­bar­dziej przy­czy­nił się Jezu­ita Pedro Paez. W 1632 r. papież Urban VIII wyniósł por­tu­gal­skie­go jezu­itę Alfon­sa Men­de­za na sta­no­wi­sko patriar­chy Etio­pii. Narzu­co­na przez Jezu­itów laty­ni­za­cja Kościo­ła wzmo­gła się jesz­cze bar­dziej, co dopro­wa­dza­ło do wiel­kie­go nie­za­do­wo­le­nia wśród kle­ru, mni­chów i lud­no­ści etiop­skiej. W 1632 r. umie­ra Susne­jos i na tron wstę­pu­je Fasi­le­des (1632 — 1667), wiel­ki budow­ni­czy, rów­nież i kościo­łów, zapro­jek­to­wa­nych jesz­cze przez archi­tek­tów jezu­ic­kich, któ­rych jed­nak, wraz z inny­mi misjo­na­rza­mi kato­lic­ki­mi, karze wyrzu­cić z Etio­pii, zamy­ka­jąc kraj na wpły­wy Zacho­du. Przez jakiś czas, aż do 1797 r., w spo­sób na wpół legal­ny dzia­ła­li jesz­cze w kra­ju Augu­sty­nia­nie. W 1788 r. Kon­gre­ga­cja Pro­pa­go­wa­nia Wia­ry mia­no­wa­ła etiop­skie­go księ­dza, Jerze­go Egzia­be­hie­ra, bisku­pem tytu­lar­nym Adu­lis. Został wyświę­co­ny w Rzy­mie przez papie­ża Pius VI w obrząd­ku bizan­tyj­skim, a następ­nie wysła­ny do Etio­pii z misją, gdzie jed­nak nie odniósł więk­sze­go suk­ce­su. Nastą­pił pewien okres bez obec­no­ści misjo­na­rzy kato­lic­kich i dopie­ro w 1839 r. do Etio­pii dotar­li fran­cu­scy misjo­na­rze od św. Win­cen­te­go a Pau­lo, któ­rzy zebra­li wokół sie­bie małą wspól­no­tę. W 1840 r. Rzym wysłał do Etio­pii Teo­do­ra Abu Kari­ma, Wika­riu­sza Apo­stol­skie­go kop­tów, któ­ry jed­nak też nie odniósł zbyt wiel­kich suk­ce­sów misyj­nych. Tym­cza­sem na cze­le Kościo­ła w Etio­pii sta­nął Justi­no de Jaco­bis. Przy­jął on do wspól­no­ty kato­lic­kiej gru­pę pogan i chrze­ści­jan z Kościo­ła pra­wo­sław­ne­go. Wszy­scy uczest­ni­czy­li dotąd w litur­gii obrząd­ku łaciń­skie­go, ale gdy pozy­ska­no dla kato­li­cy­zmu pew­ne­go żona­te­go i mają­ce­go dzie­ci kapła­na Etiop­skie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go, to został zatwier­dzo­ny rów­nież jako kato­lic­ki etiop­ski obrzą­dek opar­ty na rycie alek­san­dryj­skim. W latach 1846 — 1847 Rzym utwo­rzył w Etio­pii dwa wika­ria­ty apo­stol­skie, któ­re zosta­ły powie­rzo­ne misjo­na­rzom od świę­te­go Win­cen­te­go a Pau­lo i kapu­cy­nom. W 1890 r. Wło­si pod­bi­li Ery­tre­ję i już w 1894 r. papież utwo­rzył tam pre­fek­tu­rę apo­stol­ską, a w 1913 r. pre­fek­tu­rę apo­stol­ską Kef­fy. Ponie­waż licz­ba kato­li­ków rytu etiop­skie­go (odmia­na alek­san­dryj­skie­go) szyb­ko rosła, na ich proś­bę w 1930 r. utwo­rzo­no oddziel­ny ordy­na­riat, nie­za­leż­ny od rytu łaciń­skie­go. Jego sie­dzi­ba znaj­do­wa­ła się w Asma­rze, a ordy­na­riu­szem został Etiop­czyk. W latach 1935 — 1936 Wło­si pod­bi­li Etio­pię stwa­rza­jąc bazę dla dzia­łal­no­ści misjo­na­rzy kato­lic­kich, zwłasz­cza dla wło­skich kapu­cy­nów, któ­rzy szyb­ko zdo­mi­no­wa­li kato­lic­ką misję etiop­ską. Od 1937 r. zosta­ją szyb­ko zło­żo­ne w Etio­pii trzy wika­ria­ty i czte­ry pre­fek­tu­ry apo­stol­skie, a w Ery­trei jeden wika­riat apo­stol­ski i jeden wschod­ni ordy­na­riat. Z powo­du jed­nak powy­żej wspo­mnia­nych fak­tów, kato­li­cyzm w Etio­pii był widzia­ny jako wia­ra obco­kra­jow­ców, Wło­chów, a nie, jak to mia­ło miej­sce z pra­wo­sław­ny­mi, jako wia­ra Etiopczyków.Po wypę­dze­niu Wło­chów i zakoń­cze­niu II Woj­ny Świa­to­wej Waty­kan doko­nał nowych zmian admi­ni­stra­cyj­nych. W 1951 r. został utwo­rzo­ny egzar­chat apo­stol­ski Addis Abe­by, zło­żo­ny z wika­ria­tu apo­stol­skie­go Addis Abe­by oraz pre­fek­tur apo­stol­skich Desje, Ynde­be­ru, Gon­de­ru i Tigre. Ordy­na­riat dla Ery­trei został prze­kształ­co­ny w egzar­chat apo­stol­ski Ery­trei, a egzar­chą w Asma­rze został biskup Gebre Ije­sus Jakob. Dzie­sięć lat póź­niej, w 1961 r., kato­li­cy rytu alek­san­dryj­skie­go otrzy­ma­li wresz­cie kon­kret­ną orga­ni­za­cję struk­tur kościel­nych, gdyż Rzym usta­no­wił metro­po­lię Addis Abe­by i dwie die­ce­zje jako sufra­ga­nie: Asma­rę w Ery­trei i Addi­grat w Tigre. Etiop­ski Kościół Kato­lic­ki obrząd­ku łaciń­skie­go posia­da nastę­pu­ją­ce wika­ria­ty apo­stol­skie: Asma­ra (kapu­cy­ni), Harer (kapu­cy­ni), Dżim­ma (misjo­na­rze os św. Win­cen­te­go a Pau­lo), Auasa (misjo­na­rze z Wero­ny), Hosan­na (kapu­cy­ni) oraz pre­fek­tu­rę apo­stol­ską Meka. Od 1985 r. arcy­bi­skup metro­po­li­ta Addis Abe­by, Pau­los Tsa­dua, jest kar­dy­na­łem. W Addis Abe­ba ist­nie­je semi­na­rium kato­lic­kie. Od 1919 r. ist­nie­je rów­nież kole­gium etiop­skie w Rzy­mie, zało­żo­ne przez papie­ża Bene­dyk­ta XV, a mają­ce na celu kształ­ce­nie kle­ru i elit Etiop­skie­go Kościo­ła Kato­lic­kie­go. Aktu­al­nie w Etio­pii żyje ponad 150 tys. kato­li­ków, z cze­go poło­wa nale­ży do Kościo­ła kato­lic­kie­go rytu alek­san­dryj­skie­go (jak już wspo­mnia­łem, jest to etiop­ska odmia­na tego rytu), a dru­ga poło­wa do kato­lic­kie­go Kościo­ła obrząd­ku łaciń­skie­go. Ist­nie­je też mała wspól­no­ta kato­li­ków Kościo­ła etiop­skie­go w Ame­ry­ce Środ­ko­wej, dokład­niej w Try­ni­da­dzie i Toba­go. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski