Etiopski Kościół Prawosławny

Sło­wo “Etio­pia” jest ter­mi­nem grec­kim, któ­ry dosłow­nie ozna­cza: “ten, któ­ry posia­da spie­czo­ną twarz”. Daw­niej ter­min ten doty­czył lud­no­ści pocho­dze­nia murzyń­skie­go, któ­ra zamiesz­ki­wa­ła obszar na połu­dnie od dru­giej kata­rak­ty na Nilu. Region odpo­wia­da biblij­nej kra­inie Kusz, imie­niu, któ­re posia­dał syn Cha­ma i wnuk Noego (Księ­ga Rodza­ju 10,6 — 8; Księ­ga Iza­ja­sza 11,11). Do tej tubyl­czej lud­no­ści z bie­giem cza­su dołą­czy­ła rów­nież dzi­siaj domi­nu­ją­ca lud­ność pocho­dze­nia semic­kie­go (poczy­na­jąc od VII w. przed Chr.), któ­ra przy­by­ła tam z połu­dnio­wej czę­ści Pół­wy­spu Arab­skie­go, tak zwa­ni “haba­shat” (lub “habe­sciat”), od cze­go pocho­dzi nazwa Abi­sy­nia. Dzi­siej­si Etiop­czy­cy nie lubią być nazy­wa­ni Abi­syń­czy­ka­mi, gdyż nazwa ta ma dla nich zna­cze­nie nega­tyw­ne. Etiop­czy­cy mie­li kon­takt z chrze­ści­jań­stwem już od same­go jego począt­ku, o czym zaświad­cza­ją Dzie­je Apo­stol­skie (8,26–39), któ­re opo­wia­da­ją o Fili­pie naucza­ją­cym i chrzczą­cym eunu­cha, dwor­skie­go urzęd­ni­ka kró­lo­wej Etio­pii. Emi­gro­wa­li tam rów­nież chrze­ści­ja­nie pocho­dzą­cy z połu­dnia Pół­wy­spu Arab­skie­go. Praw­dzi­wa misja chrze­ści­jań­ska w tym kra­ju zaczy­na się jed­nak dopie­ro na począt­ku IV wie­ku, kie­dy u wybrze­ży Morza Czer­wo­ne­go roz­bił się sta­tek, na któ­rym pły­nął mło­dy chrze­ści­ja­nin z Tyru o imie­niu Fru­men­cjusz. Osiadł on w Etio­pii, gdzie z wiel­kim skut­kiem zaczął gło­sić wia­rę chrze­ści­jań­ską. Jest to zgod­ne z inskryp­cją nr 11 z Aksum, któ­ra mówi na temat nawró­ce­nia kró­la Eza­ny na chrze­ści­jań­stwo. Fru­men­cjusz (dzi­siaj świę­ty Kościo­ła) udał się do Egip­tu, gdzie oko­ło roku 331 św. Ata­na­zy wyświę­cił go na pierw­sze­go bisku­pa Etio­pii. Wkrót­ce potem przy­by­li tam z Egip­tu kop­tyj­scy misjo­na­rze, przy czym wiel­ki wpływ na życie kościel­ne w Etio­pii mia­ło mieć dopie­ro, oko­ło roku 500, tzw. “Dzie­wię­ciu Świę­tych” rzym­skich, któ­rzy jed­nak, naj­praw­do­po­dob­niej, byli mono­fi­zyc­ki­mi mni­cha­mi z Syrii, ucie­ki­nie­ra­mi przed prze­śla­do­wa­nia­mi cesa­rza bizan­tyj­skie­go.

Cho­dzi­ło o dys­ku­sje na temat dok­try­ny usta­no­wio­nej przez Sobór Chal­ce­doń­ski, a doty­czą­cej ilo­ści natur w Chry­stu­sie. Jed­nak­że współ­cze­śni bada­cze są pew­ni, że mono­fi­zy­tyzm w Etio­pii nigdy nie posu­nął się tak dale­ko jak na hel­le­ni­stycz­nym Wscho­dzie, gdyż pro­ble­my doty­czą­ce ter­mi­no­lo­gii filo­zo­ficz­no-teo­lo­gicz­nej nie nabra­ły tam tak wiel­kiej ostrości.Już pod koniec V wie­ku zosta­ły pobu­do­wa­ne róż­ne klasz­to­ry, a żyją­cy w nich mni­si prze­tłu­ma­czy­li na język “ghe­ez” Nowy Testa­ment. Życie mona­stycz­ne w Etio­pii od począt­ku pod­le­ga­ło sil­nym wpły­wom czyn­ne­go życia kościel­ne­go, ponie­waż klasz­to­ry były sil­ny­mi ośrod­ka­mi kul­tu­ro­twór­czy­mi, a opat klasz­to­ru, zwa­ny “Ece­ghie”, był oso­bi­sto­ścią publicz­ną, “mini­strem kul­tu”. W ogó­le, kapła­ni byli ota­cza­ni wiel­kim spo­łecz­nym sza­cun­kiem. Kościół w Etio­pii, cho­ciaż zależ­ny od Kościo­ła w Egip­cie, od począt­ku stał się Kościo­łem misyj­nym, któ­ry zaczął wysy­łać misjo­na­rzy do sąsied­nich, pogań­skich regio­nów. Szyb­ko też zaczę­to doko­ny­wać prze­kła­dów na język ghe­ez licz­nych dzieł teo­lo­gicz­nych i litur­gicz­nych. Nie­ste­ty, wraz z najaz­da­mi muzuł­mań­skich Ara­bów i opa­no­wa­niem przez nich w VII wie­ku Pół­wy­spu Arab­skie­go i pół­noc­nej Afry­ki, chrze­ści­ja­nie w Etio­pii zaczę­li żyć w dużej izo­la­cji. Pod­le­ga­jąc patriar­sze w Alek­san­drii przez jakiś czas Kościół w Etio­pii pozo­sta­wał bez bisku­pa. Następ­ne wie­ki cha­rak­te­ry­zu­ją się wal­ką etiop­skich chrze­ści­jan o prze­trwa­nie jako naro­du i w wie­rze wobec ata­ków i naci­sków ze stro­ny Isla­mu.

W IX wie­ku muzuł­ma­nie pod­bi­li chrze­ści­jań­skie kró­le­stwo Aksum, któ­re­go kró­lo­wie obno­si­li się z tytu­łem “negus negu­esti” (“król kró­lów”). Po dłu­gim okre­sie zamę­tu do wła­dzy docho­dzi dyna­stia Zague. Dopie­ro w 1270 r., powra­ca do wła­dzy dyna­stia salo­mo­no­wa (rzą­dzi­ła aż do 1974 r.), z któ­rej kró­lo­wie uwa­ża­li się za potom­ków kró­la Salo­mo­na i kró­lo­wej Saby, odna­wia­jąc kró­le­stwo Aksum, ale już jako cesar­stwo Amha­ra, z ośrod­kiem wła­dzy poli­tycz­nej prze­su­nię­tym bar­dziej na połu­dnie. Nastą­pił wiel­ki roz­kwit lite­rac­ki, kul­tu­ral­ny i aktyw­na dzia­łal­ność misyj­na Kościo­ła wśród pogan. Udział Kościo­ła w two­rze­niu wszel­kie­go typu tra­dy­cji kul­tu­ral­nej Etio­pii był bar­dzo wiel­ki i wyma­gał­by oddziel­ne­go artykułu.Niestety, cały czas cesar­stwo musia­ło bro­nić się przed ata­ka­mi ze stro­ny muzuł­ma­nów, któ­re zwłasz­cza nasi­li­ły się na począt­ku XVI wie­ku. Praw­do­po­dob­nie cesar­stwo chrze­ści­jań­skie nie ule­gło tyl­ko dzię­ki poja­wie­niu się i inter­wen­cji Por­tu­gal­czy­ków, któ­rzy od 1514 r. nawią­za­li bez­po­śred­ni kon­takt dyplo­ma­tycz­ny z kró­lem Etio­pii, któ­re­go utoż­sa­mia­li z legen­dar­nym, chrze­ści­jań­skim księ­ciem Janem.Sytuacja Etiop­czy­ków wobec ata­ków emi­ra muzuł­mań­skie­go z Hare­ru, Ahma­da Ibn Ibra­hi­ma al-Gha­zie­go (Etiop­czy­cy zwa­li go “Grań”, czy­li “Lewo­rę­ki”), na doda­tek wspo­ma­ga­ne­go przez Tur­ków, była wręcz bez­na­dziej­na. Cesarz Klau­diusz (1540 — 1559), zwa­ny Atsnaf Seged, zwró­cił się nawet listow­nie (w 1541 r.) o pomoc do papie­ża Paw­ła III, ale nie docze­kał się żad­nej odpo­wie­dzi. Przy­by­ło za to z pomo­cą 400 ochot­ni­ków z Por­tu­ga­lii, któ­rzy dowo­dze­ni przez Krzysz­to­fa da Gamę, wspo­mo­gli w 1543 r. Etiop­czy­ków w wiel­kiej bitwie nad Jezio­rem Tana, w któ­rej woj­ska emi­ra Gra­nia zosta­ły roz­gro­mio­ne, a on sam poniósł śmierć. Cesarz Klau­diusz, któ­ry póź­niej sam poniósł śmierć z ręki muzuł­ma­nów, dla potrze­by obro­ny dok­try­ny i dla użyt­ku Kościo­ła w Etio­pii zre­da­go­wał wyzna­nie wia­ry zwa­ne “Con­fes­sio Clau­dii”. Wraz z Por­tu­gal­czy­ka­mi poja­wi­li się w Etio­pii rów­nież Jezu­ici, któ­rzy poświę­ci­li się laty­ni­za­cji Kościo­ła i pod­po­rząd­ko­wa­niu go Rzy­mo­wi. Rzą­dzą­cy w latach 1607 — 1632 cesarz Susne­jos nawró­cił się na kato­li­cyzm. Ogło­sił on kato­li­cyzm reli­gią panu­ją­cą i w 1622 r. wymu­sił na Koście­le etiop­skim uzna­nie efe­me­rycz­nej unii. Oczy­wi­ście, za dzia­łal­no­ścią kró­la sta­li Jezu­ici. Nad­uży­cia dopro­wa­dzi­ły do wypę­dze­nia ich przez następ­cę Susne­jo­sa, któ­ry też ska­zał na śmierć licz­nych misjo­na­rzy kato­lic­kich i zerwał unię z Rzy­mem. Odtąd Etio­pia zamknę­ła się wobec wpły­wów z Zacho­du. Jako spu­ści­zna po Jezu­itach pozo­sta­ło upodo­ba­nie etiop­skich mni­chów do dys­ku­sji na tema­ty chry­sto­lo­gicz­ne, któ­re dopro­wa­dzi­ły wkrót­ce Kościół do podzia­łu na dwa rywa­li­zu­ją­ce ze sobą gru­py. Spór doty­czył, poru­szo­nej w Dzie­jach Apo­stol­skich (4,27 i 10,38), spra­wy namasz­cze­nia Jezu­sa Chry­stu­sa.

Pierw­sza gru­pa była zwią­za­na z mni­cha­mi regu­ły eusta­chiań­skiej (unk­cjo­ni­ści), a dru­ga z mni­cha­mi żyją­cy­mi według regu­ły Tekle Haj­ma­no­ta (unio­ni­ści). Jed­ni gło­si­li dok­try­nę “dwóch naro­dzin” Chry­stu­sa (z Ojca i z Dzie­wi­cy), a dru­dzy dok­try­nę “trzech naro­dzin” (z Ojca, z Dzie­wi­cy i z Ducha Świę­te­go). Do zakoń­cze­niu spo­ru i połą­cze­nia się oby­dwu grup doszło dopie­ro trzy wie­ki póź­niej, kie­dy nasta­ła w Etio­pii sil­na wła­dza cen­tral­na w oso­bie cesa­rza Mene­li­ka II (1889 — 1913).Jednak już wcze­śniej poja­wi­ły się nie­któ­re, nie­zbyt orto­dok­syj­ne prą­dy teo­lo­gicz­ne, zwal­cza­ne przez cesa­rza Zera Jako­ba (1434 — 1468). Cho­dzi­ło zwłasz­cza o ste­fa­ni­tów i micha­eli­tów. Ci pierw­si sta­wia­li Ducha Świę­te­go na tym samym pozio­mie co inne stwo­rze­nia oraz odma­wia­li czci krzy­żo­wi i Maryi, a dru­dzy twier­dzi­li (opie­ra­jąc się na Ewan­ge­lii Jana 1,18), że nie moż­na przed­sta­wić Boga w trzech róż­nych oso­bach, gdyż Bóg jest nie­roz­po­zna­wal­ny. Od same­go począt­ku bisku­pem w Etio­pii mógł być tyl­ko, wybra­ny i wyświę­co­ny przez patriar­chę alek­san­dryj­skie­go, któ­ryś z kop­tyj­skich mni­chów, Egip­cja­nin. W roku 1826, wraz ze śmier­cią Abu­na Mate­usza, Etiop­czy­cy popro­si­li patriar­chę alek­san­dryj­skie­go, aby tym razem mógł zostać wybra­ny biskup auto­chto­nicz­ny, Etiop­czyk. Nie zosta­li wysłu­cha­ni… .W roku 1896 cesarz Mene­lik II roz­gro­mił woj­ska wło­skie w bitwie pod Adua, któ­re chcia­ły pod­bić Etio­pię ata­kiem zapo­cząt­ko­wa­nym z Ery­trei. Następ­nie zdo­był Harer i kil­ka przy­gra­nicz­nych, pogań­skich państw. To on też zało­żył nową sto­li­cę kra­ju, Addis Abe­bę (“Nowy Kwiat”). Zaczę­ła się era sil­ne­go pań­stwa. Mia­ło to swój wpływ rów­nież na posta­wę kościel­ną. Rząd i wła­dze kościel­ne Etio­pii zaan­ga­żo­wa­ły się w uzy­ska­nie nie­za­leż­no­ści Kościo­ła spod wła­dzy patriar­chy alek­san­dryj­skie­go. W 1929 r., cesarz Haj­le Syl­la­sie I (nie był jesz­cze wład­cą) dopro­wa­dził do wyświę­ce­nia czte­rech Etiop­czy­ków na bisku­pów. Kie­dy w 1936 r. Wło­si zaję­li Etio­pię, Abu­na Cyryl uciekł do Egip­tu i w 1937 r. zgro­ma­dze­nie etiop­skie­go kle­ru doko­na­ło wybo­ru na Abu­na etiop­skie­go bisku­pa Abra­ha­ma, mają­ce­go do pomo­cy sze­ściu bisku­pów sufra­ga­nów. Patriar­cha alek­san­dryj­ski natych­miast eks­ko­mu­ni­ko­wał nową hie­rar­chię. W 1941 r. Wło­si zosta­li roz­bi­ci i cesarz, wraz z woj­ska­mi bry­tyj­ski­mi i etiop­ski­mi, przy­był do Addis Abe­by.

W 1948 r. na swój urząd do Etio­pii powró­cił z Kairu Abu­na Cyryl. Jego powrót był jed­nak wyni­kiem osią­gnię­te­go kom­pro­mi­su. Miał on stać na cze­le Kościo­ła Etio­pii aż do swo­jej śmier­ci, ale jego następ­cą był­by po raz pierw­szy Etiop­czyk, któ­ry posia­dał­by też wła­dzę wyświę­ca­nia bisku­pów (dotąd Abu­na, nawet będąc Egip­cja­ni­nem, nie miał na to pozwo­le­nia). Odtąd Etio­pia mia­ła mieć wła­sne­go patriar­chę, któ­ry jed­nak otrzy­my­wał­by zawsze kon­se­kra­cję z rąk patriar­chy alek­san­dryj­skie­go. W koń­cu, w 1959 r., został wybra­ny pierw­szy patriar­cha auto­ke­fa­licz­ne­go Kościo­ła Etio­pii, archi­man­dry­ta Bazy­lii. Co do kom­pro­mi­su z patriar­chą alek­san­dryj­skim, to został on zerwa­ny w 1974 r., kie­dy to do wła­dzy doszedł w Etio­pii rząd mark­si­stow­ski, któ­ry nie zgo­dził się na kon­se­kra­cję patriar­chy etiop­skie­go przez patriar­chę alek­san­dryj­skie­go.

W ten oto nie­zbyt dyplo­ma­tycz­ny spo­sób Kościół pra­wo­sław­ny w Etio­pii zdo­był peł­ną eman­cy­pa­cję. Sym­bo­lem tej eman­cy­pa­cji było znie­sie­nie nazwy “Abu­na” i odtąd przy­wód­ca Kościo­ła zaczął tytu­ło­wać się “Patriar­chą Katho­li­ko­sem”, w sen­sie “Powszech­ny” dla wszyst­kich Etiop­czy­ków. W 1993 r. Ery­trea uzy­ska­ła nie­pod­le­głość. Kościół w Ery­trei, któ­ry dotąd był tyl­ko die­ce­zją Kościo­ła Etiop­skie­go, rów­nież unie­za­leż­nił się od Addis Abe­by. Utwo­rze­nie patriar­cha­tu etiop­skie­go przy­czy­ni­ło się do wyj­ścia Kościo­ła z izo­la­cji i zaan­ga­żo­wa­nia się w ruch eku­me­nicz­ny i misyj­ny. Zosta­ła już nawet otwar­ta nowa die­ce­zja w Ame­ry­ce Cen­tral­nej, w Try­ni­da­dzie i Toba­go. Kon­fe­ren­cja Kościo­łów Wschod­nich w Addis Abe­bie w 1965 r. wyraź­nie poka­za­ła, że Etiop­ski Kościół Pra­wo­sław­ny stał się jed­ną z domi­nu­ją­cych sił we wschod­nim chrześcijaństwie.Patriarcha Bazy­lii umarł 12 paź­dzier­ni­ka 1970 r. Po jego śmier­ci, 9 maja 1971 r. na patriar­chę wybra­no Abu­na Teo­fi­la, arcy­bi­sku­pa Hare­ru. W 1974 docho­dzi do mark­si­stow­skie­go prze­wro­tu woj­sko­we­go. W 1976 r. Abu­na Teo­fil i trzech arce­bi­sku­pów zosta­ło aresz­to­wa­nych i zło­żo­nych z urzę­du. Kole­gium Teo­lo­gicz­ne i Uni­wer­sy­tet w Addis Abe­bie zosta­ją zamknię­te.

Na miej­sce Abu­na Teo­fi­la został wybra­ny patriar­chą Tekle Haj­mo­no­ta. Po jego śmier­ci w 1988 r. wybra­no Mar­ko­rieu­osa, któ­re­go jed­nak w 1992 r. usu­nię­to z urzę­du za kola­bo­ra­cję z rzą­dem mark­si­stow­skim. Od 12 lip­ca 1992 r. patriar­chą Etio­pii jest Paweł I. War­to też wspo­mnieć, że patriar­cha alek­san­dryj­ski został uzna­ny za ducho­we­go przy­wód­cę Etiop­skie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go, ale poza tym nie ma już na nie­go żad­ne­go wpły­wu. Etiop­ski Kościół Pra­wo­sław­ny jest podzie­lo­ny na 12 die­ce­zji. Posia­da też die­ce­zje w Dji­bu­ti, w Jero­zo­li­mie i inną, już wspo­mnia­ną, na Kara­ibach. Kościół nie posia­da semi­na­riów. Ma ponad 60 tys. księ­ży, ale o dosyć niskim pozio­mie przy­go­to­wa­nia teo­lo­gicz­ne­go. Jed­nak­że poziom przy­go­to­wa­nia mni­chów — mniej wię­cej 12 tys. poroz­miesz­cza­nych w oko­ło 800 klasz­to­rach — jest o wie­le wyż­szy. Mni­si w życiu reli­gij­nym i spo­łecz­nym są darze­ni dużym sza­cun­kiem. Naj­mą­drzej­si z nich posia­da­ją tytuł “dap­ta­ras”. “Eshe­gu­ie”, gene­ral­ny prze­ło­żo­ny mni­chów, posia­da auto­ry­tet rów­ny patriar­sze. Wier­ni, oko­ło 18 milio­nów, są dosyć moc­no zwią­za­ni ze swo­im Kościo­łem i z jego insty­tu­cja­mi. W litur­gii Kościo­ła etiop­skie­go moż­na spo­tkać wpły­wy tra­dy­cji syryj­skiej, żydow­skiej i kop­tyj­skiej. Do tych wpły­wów z zagra­ni­cy docho­dzą róż­ne­go rodza­ju ludo­we dewo­cje i prak­ty­ki ducho­we, jak cho­ciaż­by cere­mo­nie śpie­wa­ne i tań­czo­ne w ryt­mach afry­kań­skich przy uży­ciu muzy­ki gra­nej na instru­men­tach per­ku­syj­nych. Cen­tral­ne miej­sce w litur­gii odgry­wa eucha­ry­stia. Licz­ba i zna­cze­nie sakra­men­tów odpo­wia­da w zasa­dzie sakra­men­tom Kościo­ła kato­lic­kie­go, cho­ciaż w reli­gii ludo­wej zado­mo­wi­ły się też licz­ne ryty i obrzę­dy gra­ni­czą­ce nie­kie­dy z magią i czę­sto przy­ćmie­wa­ją­ce same sakra­men­ty. W kalen­da­rzu litur­gicz­nym Kościo­ła znaj­du­je się osiem wiel­kich świąt doty­czą­cych naj­waż­niej­szych eta­pów z życia Chry­stu­sa i trzy­dzie­ści trzy na cześć Maryi, jak też licz­ne świę­ta doty­czą­ce róż­nych świę­tych ze Sta­re­go Testa­men­tu (Mel­chi­ze­de­ka, Sam­so­na, itd.), anio­łów (św. Michał posia­da w cią­gu roku dwa­na­ście dni świą­tecz­nych) i lokal­nych męczen­ni­ków. Spe­cjal­ne miej­sce w życiu Kościo­ła etiop­skie­go odgry­wa post. Etiop­czy­cy poszczą w każ­dą śro­dę i w każ­dy pią­tek tygo­dnia, jak też posia­da­ją dłu­gie okre­sy postu nazna­czo­ne w roku kalen­da­rzo­wym. Ogó­łem poli­czo­no 286 dni postu prze­zna­czo­nych dla mni­chów i 186 dla pro­stych wier­nych. Nadal prze­strze­ga się nie­któ­rych zwy­cza­jów żydow­skich, np. obrze­za­nia, moj­że­szo­wych zaka­zów doty­czą­cych potraw, świę­ce­nie sza­ba­su. W kościo­łach nie moż­na umiesz­czać posą­gów, a tyl­ko obra­zy i wize­run­ki świę­tych, zwłasz­cza Maryi i “świę­tej San­bat” (od sabat — sza­bas). Cie­ka­wost­ką może być zwią­zek chrze­ści­jan Etio­pii z Zie­mią Świę­tą. Chrzest eunu­cha, dwor­skie­go urzęd­ni­ka kró­lo­wej Kan­da­ki z Dzie­jów Apo­stol­skich (8,27–39), nie był tyl­ko przy­pad­kiem. Dzie­je Apo­stol­skie powia­da­ją, że ów urzęd­nik “przy­był do Jero­zo­li­my oddać pokłon Bogu” (8,27). Kil­ka wie­ków póź­niej doku­men­ty rów­nież mówią o regu­lar­nych kon­tak­tach Etiop­czy­ków z Jero­zo­li­mą. Np., w IV wie­ku, świę­ty Hie­ro­nim pisał: “codzien­nie otrzy­mu­je­my tłum mni­chów z Indii, Per­sji i z Etio­pii”. W cza­sie wypraw krzy­żo­wych, w 1172 r., mnich Teo­do­ryk spo­tkał Etiop­czy­ków spra­wu­ją­cych obrzę­dy reli­gij­ne w bazy­li­ce Świę­te­go Gro­bu. W 1332 r. Guil­ler­mo de Bon­del­se­le wspo­mi­na o etiop­skim koście­le w Jero­zo­li­mie, a 15 lat póź­niej Fran­cisz­ka­nin Nico­lás de Pog­gi­bon­si mówi o Etiop­czy­kach spra­wu­ją­cych obrzę­dy za gro­bem Chry­stua. Jesz­cze inny piel­grzym wspo­mi­na w 1333 r. o ołta­rzu zare­zer­wo­wa­nym dla Etiop­czy­ków przy gro­bie Dzie­wi­cy w doli­nie Cedro­nu. Dzi­siaj Etiop­czy­cy są rów­nież obec­ni w Zie­mi Świę­tej, zwłasz­cza jako mni­si żyją­cy w sze­ściu klasz­to­rach: trzech w Jero­zo­li­mie i po jed­nym w Betle­jem, Beta­nii i w Jery­chu. Głów­nym klasz­to­rem jest Deir es-Sul­tan, któ­ry jest poło­żo­ny za bazy­li­ką Gro­bu Pań­skie­go. Posia­da 25 mni­chów, na któ­rych cze­le stoi biskup. Nato­miast na cze­le całej wspól­no­ty etiop­skiej w Zie­mi Świę­tej stoi aktu­al­nie arcy­bi­skup Matios.Prawosławny Kościół w Etio­pii to pra­wie dwa tysią­ce lat dzie­jów, wia­ry i świa­dec­twa. Wie­rzę, że Pola­cy powin­ni dowie­dzieć się o ist­nie­niu innych, nie tyl­ko rzym­sko-kato­lic­kich, pro­te­stanc­kich i pra­wo­sław­nych bizan­tyj­skich chrze­ści­jan, cho­ciaż i o nich, posłu­gu­ją­cych się róż­ny­mi, wschod­ni­mi obrząd­ka­mi, rów­nież będzie mowa w przy­szłych arty­ku­łach.ks. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski