Katolicka Nauka Społeczna — podstawowe założenia

Każ­dy czło­wiek jest indy­wi­du­al­ny i nie­po­wta­rzal­ny, ale jed­no­cze­śnie jest tak­że isto­tą spo­łecz­ną, któ­ra tą swo­ją indy­wi­du­al­ność może w peł­ni roz­wi­jać jedy­nie przez uczest­nic­two w życiu spo­łecz­nym. Oso­ba ludz­ka już od momen­tu przyj­ścia na świat wcho­dzi w okre­ślo­ne śro­do­wi­sko. Na począt­ku jest to rodzi­na, potem szko­ła, zakład pra­cy itd. Czło­wiek ist­nie­jąc w okre­ślo­nej struk­tu­rze nawią­zu­je jed­no­cze­śnie rela­cje z ludź­mi, któ­re tą struk­tu­rę two­rzą. Nie­pra­wi­dło­wo uło­żo­ne rela­cje rodzą sze­reg nie­po­ro­zu­mień i kon­flik­tów, burzą porzą­dek spo­łecz­ny, osła­bia­ją lub wręcz zry­wa­ją mię­dzy­ludz­ką więź. W rezul­ta­cie czło­wiek spy­cha­ny jest do pozy­cji przed­mio­tu, dep­ta­na jest jego god­ność i pra­wo do wol­no­ści.

Kościół wobec tych zagro­żeń nie może pozo­stać obo­jęt­ny. Ma bowiem świa­do­mość, że jest wspól­no­tą o wymia­rze zarów­no Boskim, jak i ludz­kim — ist­nie­je w świe­cie. W związ­ku z tym, chrze­ści­ja­nie będą­cy czę­ścią tego świa­ta są zobo­wią­za­ni do okre­śle­nia swo­je­go sto­sun­ku do ota­cza­ją­cej rze­czy­wi­sto­ści i pro­ble­mów z tym zwią­za­nych. Dla­te­go też naro­dzi­ła się reflek­sja zaj­mu­ją­ca się rze­czy­wi­sto­ścią spo­łecz­ną, miej­scem i rolą chrze­ści­jan w świe­cie.

Na wstę­pie nale­ży jed­nak odróż­nić myśl kato­lic­ko-spo­łecz­ną od kato­lic­kiej nauki spo­łecz­nej w sen­sie wła­ści­wym. Pierw­sza z nich wystę­po­wa­ła zawsze w histo­rii i tra­dy­cji  Kościo­ła kato­lic­kie­go. Kościół bowiem od począt­ku swe­go ist­nie­nia trosz­czył się o moral­ny wymiar życia spo­łecz­ne­go, inte­re­so­wa­ły go spra­wy doty­czą­ce m.in. wła­sno­ści, woj­ny i poko­ju, rela­cji pań­stwo-Kościół. Pro­ble­my te, a tak­że pró­by ich roz­wią­za­nia moż­na zna­leźć już na kar­tach Sta­re­go i Nowe­go Testa­men­tu. Nato­miast KNS w sen­sie wła­ści­wym ukształ­to­wa­ła się dopie­ro w cza­sach naj­now­szych wraz  z poja­wie­niem się kwe­stii spo­łecz­nej jako kwe­stii robot­ni­czej. Kato­lic­ka nauka spo­łecz­na jest więc nauką sto­sun­ko­wo mło­dą, jed­nak tyl­ko w sen­sie wyod­ręb­nie­nia jej z cało­ści nauki kato­lic­kiej.

Powszech­nie przyj­mu­je się, że sys­te­ma­tycz­na reflek­sja Kościo­ła nad zagad­nie­nia­mi spo­łecz­ny­mi zosta­ła zapo­cząt­ko­wa­na przez papie­ża Leona XIII ency­kli­ką Rerum nova­rum z 15 maja 1891 r. W doku­men­cie tym po raz pierw­szy Kościół przed­sta­wił swo­ją dok­try­nę spo­łecz­ną w for­mie zwar­te­go, ofi­cjal­ne­go trak­ta­tu. Nato­miast ter­min “kato­lic­ka nauka spo­łecz­na” pocho­dzi od papie­ża Piu­sa XI, któ­ry w swo­jej ency­kli­ce Quadra­ge­si­mo anno mówi o niej jako o ist­nie­ją­cej już odręb­nej spo­łecz­nej nauce kato­lic­kiej i prze­ciw­sta­wia ją świec­kim dok­try­nom spo­łecz­no-eko­no­micz­nym, któ­re nie zawie­ra­ją danych, mają­cych swo­je źró­dło w wie­rze.

Nazwa ta nie weszła jed­nak do użyt­ku jako jedy­na i powszech­na w całym Koście­le kato­lic­kim. Oprócz niej funk­cjo­nu­je kil­ka innych, a ich uży­cie jest w jakiś spo­sób uwa­run­ko­wa­ne geo­gra­ficz­nie. Na przy­kład w kra­jach anglo­sa­skich sto­su­je się prze­waż­nie ter­min “kato­lic­kie zasa­dy spo­łecz­ne”, w pań­stwach języ­ka romań­skie­go funk­cjo­nu­je “naucza­nie spo­łecz­ne Kościo­ła”, a w stre­fie języ­ka nie­miec­kie­go mówi się o kato­lic­kiej nauce spo­łecz­nej, ale “nauka” jest tam inter­pre­to­wa­na jako “naucza­nie”. W Pol­sce przy­ję­ła się nazwa “kato­lic­ka nauka spo­łecz­na”. Czę­sto jed­nak KNS jest sto­so­wa­ny zamien­nie z poję­ciem “spo­łecz­ne naucza­nie Kościo­ła”, co może powo­do­wać sze­reg nie­po­ro­zu­mień. Zasad­ni­czą róż­ni­cę mię­dzy tymi poję­cia­mi łatwo jed­nak moż­na uchwy­cić, jeśli rozu­mie się zna­cze­nie obu tych ter­mi­nów.

Spo­łecz­ne naucza­nie Kościo­ła moż­na okre­ślić jako posta­wę Kościo­ła wobec zagad­nień spo­łecz­nych, któ­ra wyra­ża się poprzez doku­men­ty sobo­ro­we, syno­dal­ne, naucza­nie papie­ży i bisku­pów. Nato­miast kato­lic­ka nauka spo­łecz­na to naucza­nie spo­łecz­ne Kościo­ła oraz opar­ta na nim nauko­wa reflek­sja teo­re­tycz­na i prak­tycz­na, któ­ra jest pogłę­bia­na i roz­bu­do­wy­wa­na przez uczo­nych spe­cja­li­stów zarów­no duchow­nych jak i świec­kich. Spo­łecz­ne naucza­nie Kościo­ła ma wymiar sta­tycz­ny, ponie­waż nale­ży do depo­zy­tu wia­ry i zawie­ra zasa­dy, któ­re są nie­zmien­ne.

KNS ana­li­zu­jąc rze­czy­wi­stość spo­łecz­ną trak­tu­je spo­łecz­ne naucza­nie Kościo­ła jako kry­te­rium nega­tyw­ne, czy­li takie, poza któ­re nie moż­na wykro­czyć. Jed­nak w odróż­nie­niu do naucza­nia spo­łecz­ne­go Kościo­ła, KNS ma wymiar dyna­micz­ny, bo cho­ciaż z jed­nej stro­ny opie­ra się na pew­nych nie­zmien­nych zasa­dach, to z dru­giej pod­le­ga roz­wo­jo­wi wraz z roz­wo­jem kul­tu­ro­wo-spo­łecz­nym oraz nauk huma­ni­stycz­nych. KNS jako dys­cy­pli­na nauko­wa jest przede wszyst­kim dys­cy­pli­ną teo­lo­gicz­ną, ponie­waż odwo­łu­je się nie tyl­ko pozna­nia rozu­mo­we­go i doświad­cze­nia życio­we­go, lecz tak­że do obja­wie­nia chrze­ści­jań­skie­go, któ­re jest pod­sta­wą całe­go naucza­nia Kościo­ła.

Kato­lic­ka nauka spo­łecz­na sta­wia przed sobą zada­nia, któ­re moż­na ująć w trzech sło­wach: widzieć — oce­niać — dzia­łać. KNS przy pomo­cy filo­zo­fii i teo­lo­gii kato­lic­kiej okre­śla i naświe­tla pod­sta­wo­we zasa­dy, któ­re rzą­dzą życiem spo­łecz­nym, oma­wia m.in. takie zagad­nie­nia jak: czło­wiek jako isto­ta spo­łecz­na, spo­łecz­ność, więź spo­łecz­na, rodzi­na, życie zawo­do­we, pań­stwo. W kolej­nym eta­pie przed­sta­wia ogól­ne zasa­dy i nor­my moral­no­ści spo­łecz­nej, a na koń­cu wska­zu­je na spo­so­by dzia­ła­nia, któ­re mają na celu napra­wę złych struk­tur i rela­cji.

Foto: conservation.catholic.org