Kościół Syromalabarski w Indiach

O począt­kach Kościo­ła Jezu­sa w Indiach wspo­mnia­łem, kie­dy w jed­nym z poprzed­nich arty­ku­łów omó­wi­łem histo­rię ist­nie­ją­cych w tym kra­ju pro­te­stanc­kich, kato­lic­kich pra­wo­sław­nych Kościo­łów obrząd­ku antio­cheń­skie­go. Do przy­by­cia łaciń­skich Por­tu­gal­czy­ków Kościół w Indiach był tyl­ko jeden, zwar­ty, nie­po­dzie­lo­ny, będą­cy w peł­nej komu­nii z Kościo­łem Asy­ryj­skim z Per­sji i mając pew­ną zależ­ność od patriar­cha­tu Babi­lo­nii. Dzi­siaj nawet rzym­scy kato­li­cy w Indiach są podzie­le­ni na kato­li­ków obrząd­ku łaciń­skie­go, antio­cheń­skie­go i chal­dej­skie­go.

W 714 r. patriar­cho­wie Seleu­cji i Cte­si­fo­nu utwo­rzy­li sie­dzi­bę metro­po­li­tal­ną w Indiach. Z cza­sem jed­nak docho­dzi­ło do coraz moc­niej­szych prze­śla­do­wań ze stro­ny muzuł­ma­nów i kon­tak­ty z patriar­chą, jak też zastę­po­wa­nie bisku­pów (ci byli przy­sy­ła­ni spo­za Indii), sta­wa­ło się coraz bar­dziej utrud­nio­ne. Wyko­rzy­sta­li to Por­tu­gal­czy­cy, któ­rzy do Indii dotar­li w 1498 r. i zaraz zaczę­li laty­ni­zo­wać tam­tej­szych chrze­ści­jan jako odmia­nę here­ty­ków, któ­rzy powin­ni być nawró­ce­ni na praw­dzi­wą wia­rę „rzym­ską”.

W 1534 r. papież Paweł III usta­no­wił die­ce­zję w Goa, a w 1558 r. Rzym pod­niósł ją do sta­tu­su archi­die­ce­zji i metro­po­lii. Już wcze­śniej, w 1553 r., papież Juliusz III zatwier­dził patriar­chę Kościo­ła Mezo­po­tam­skie­go, Jana Sula­kę, na patriar­chę Kościo­ła Chal­dej­skie­go (będzie to omó­wio­ne w arty­ku­le na temat Chal­dej­skie­go Kościo­ła Kato­lic­kie­go) i przy­znał mu jurys­dyk­cję nad India­mi, a jego następ­ca, patriar­cha Abdi­sho, w 1556 r. wysłał do Mala­ba­ru w Indiach bisku­pa Mara Józe­fa, bra­ta patriar­chy Sula­ki. Po jego śmier­ci w 1564 r., został wysła­ny inny biskup, Mar Abra­ham, któ­ry był ostat­nim legal­nym bisku­pem kato­lic­kim wysła­nym przez patriar­chę chal­dej­skie­go. Mar Abra­ham zmarł w 1597 r.

Pod naci­skiem Por­tu­gal­czy­ków Mar Józef wpro­wa­dził do litur­gii nie­kwa­szo­ny chleb i łaciń­skie stro­je litur­gicz­ne, a Mar Abra­ham został przez Por­tu­gal­czy­ków bez­pod­staw­nie oskar­żo­ny o nesto­ria­nizm. Już w 1599 r. por­tu­gal­ski arcy­bi­skup Goa, Alex Mene­zes, zwo­łał lokal­ny synod do Diam­per, a że nie przy­kła­dał więk­szej roli do teo­lo­gicz­nych tra­dy­cji i war­to­ści Kościo­ła Wscho­du, zaczął prze­pro­wa­dzać wła­sną refor­mę Kościo­ła, przy­pi­su­jąc sobie jurys­dyk­cję nad Kościo­łem syro­ma­la­bar­skim i narzu­ca­jąc mu przy­mu­so­wą laty­ni­za­cję. W swo­jej pysze, arcy­bi­skup Mene­zes bez­praw­nie eks­ko­mu­ni­ko­wał, na tym­że Syno­dzie w Diam­per, kato­lic­kie­go (!), chal­dej­skie­go patriar­chę Szy­mo­na Den­hę. Do laty­ni­za­cji Kościo­ła syro­ma­la­bar­skie­go naj­bar­dziej przy­czy­nił się jezu­ita, biskup Fran­ci­szek Roz. Wpro­wa­dzo­no Inkwi­zy­cję, obo­wiąz­ko­wy celi­bat księ­ży, rzym­skie stro­je litur­gicz­ne, bisku­pa­mi mogli być tyl­ko Por­tu­gal­czy­cy, doko­na­no zmian w litur­gii eucha­ry­stycz­nej, itd.

Jako, że bisku­pi byli przy­sy­ła­ni do Indii z zewnątrz, Kościo­łem w kra­ju od wie­ków zarzą­dzał archi­dia­kon. Biskup Roz raczej nie sza­no­wał sta­no­wi­ska archi­dia­ko­na Toma­sza, więc sytu­acja była dosyć napię­ta. W koń­cu, w 1653 r., u stóp krzy­ża w Mat­tań­cze­ri, więk­szość syro­ma­la­bar­czy­ków przy­się­gła, że odtąd nie będzie posłusz­na jezu­itom. Kie­dy jed­nak Tomasz nie otrzy­mał z Rzy­mu odpo­wie­dzi na swo­ją skar­gę i przy­łą­czył się do Syriac­kie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go Patriar­cha­tu Antio­cheń­skie­go, więk­szość syro­ma­la­bar­czy­ków opu­ści­ła go i powró­ci­ło do łącz­no­ści z Rzy­mem, do cze­go znacz­nie przy­czy­nił się papież Alek­san­der VII, któ­ry na miej­sce znie­na­wi­dzo­nych Jezu­itów w 1656 r. posłał do pra­cy wśród syro­ma­la­bar­czy­ków Kar­me­li­tów Bosych (ci będąc bisku­pa­mi i misjo­na­rza­mi Pro­pa­gan­da Fide byli zawsze źle widzia­ni przez misjo­na­rzy por­tu­gal­skich) i w 1659 r. usta­no­wił Wika­riat Apo­stol­ski dla Mala­bar­czy­ków, któ­rzy odtąd pod­le­ga­li bez­po­śred­nio Kon­gre­ga­cji od Pro­pa­go­wa­nia Wia­ry (Pro­pa­gan­da Fide).

Powrót ¾ syro­ma­la­bar­czy­ków do łącz­no­ści z Rzy­mem, obok ogól­nej dzia­łal­no­ści kar­me­li­tów, był skut­kiem dzia­łal­no­ści wyświę­co­ne­go na bisku­pa w 1662 r. Alek­san­dra Param­pi­la. Innym wiel­kim bisku­pem pocho­dze­nia mala­bar­skie­go był zmar­ły w 1786 r. arcy­bi­skup Gran­ga­no­re, Józef Karia­til. Do 1896 r. bisku­pa­mi dla syro­ma­la­bar­czy­ków (rów­nież dla łacin­ni­ków), oprócz tych nie­licz­nych wyjąt­ków, byli euro­pej­scy Kar­me­li­ci Bosi.

W 1876 r. żyło w Indiach oko­ło 200 tys. kato­lic­kich syro­ma­la­bar­czy­ków. W 1886 r. Kościół syro­ma­la­bar­ski otrzy­mał dwóch łaciń­skich wika­riu­szy apo­stol­skich. W 1896 Sto­li­ca Apo­stol­ska utwo­rzy­ła trzy wika­ria­ty apo­stol­skie dla syro­ma­la­bar­czy­ków: Tri­chur, Erna­ku­lam i Chan­ga­na­cher­ry, na któ­rych cze­le zosta­li posta­wie­ni bisku­pi pocho­dze­nia indyj­skie­go. Czwar­ty wika­riat, Kot­tay­am, został usta­no­wio­ny w 1911 r. W 1923 r. papież Pius XI usta­no­wił rze­czy­wi­stą miej­sco­wą hie­rar­chię syro­ma­la­bor­ską i Erna­ku­lam sta­ło się sie­dzi­bą metro­po­lii z trze­ma sufra­ga­nia­mi. W 1950 i w 1953 doszły jesz­cze dwie następ­ne sufra­ga­nie, a w 1956 r. epar­chia Kot­ta­man­ga­lam. W 1956 r. Chan­ga­na­cher­ry zosta­ło wynie­sio­ne do ran­gi metro­po­lii, mając Kot­tay­am i Palai jako sufra­ga­nie.

Zanim jed­nak doszło do wyświę­ce­nia bisku­pów auto­chto­nicz­nych i utwo­rze­nie hie­rar­chii praw­dzi­wie syro­ma­la­bar­skiej, w 1875 r. kato­lic­ki patriar­cha chal­dej­ski, Yous­sef VI Audo, wysłał do Indii dwóch bisku­pów obrząd­ku chal­dej­skie­go, Abra­ha­ma i Mel­lu­sa, któ­rzy zosta­li bar­dzo dobrze przy­ję­ci przez syro­ma­la­bar­czy­ków. Rzym jed­nak natych­miast zare­ago­wał gro­żąc patriar­sze Yous­se­fo­wi róż­ny­mi sank­cja­mi. Ten pod­po­rząd­ko­wał się Rzy­mo­wi, nie chcąc dopu­ścić do groź­niej­szych napięć. Biskup Abra­ham powró­cił do Mezo­po­ta­mii, ale biskup Mel­lus nie zgo­dził się na opusz­cze­nie Indii i wkrót­ce sku­pi­ła się wokół nie­go mała wspól­no­ta zwa­na „mel­lu­sia­na­mi”, wobec któ­rej Rzym  zasto­so­wał eks­ko­mu­ni­kę. Wspól­no­ta ta weszła w komu­nię z nesto­ria­na­mi z Mezo­po­ta­mii, sta­jąc się Asy­riac­kim Kościo­łem ze Wscho­du – Indie, z sie­dzi­bą metro­po­li­ty w Tri­chur, w Kera­lii. Kościół liczy ponad 15 tys. wier­nych. Sam biskup Mel­lus powró­cił do kato­li­cy­zmu i jako kato­lik zmarł w 1908 r.

W 1934 r. papież Pius XI zapo­cząt­ko­wał pro­ces przy­wra­ca­nia Kościo­ło­wi syro­ma­la­bar­skie­mu litur­gii wschod­niej, chal­dej­skiej, opar­tej na ory­gi­nal­nych źró­dłach wschod­nich Syria­ków. Litur­gia ta zosta­ła zatwier­dzo­na przez papie­ża Piu­sa XII w 1957 r. i wpro­wa­dzo­na ofi­cjal­nie do Kościo­ła w 1962 r. Jed­nak­że więk­szość die­ce­zji uży­wa obrząd­ku, któ­ry tyl­ko zewnętrz­nie róż­ni się od rytu łaciń­skie­go. Kon­flikt na tle litur­gicz­nym wewnątrz Kościo­ła syro­ma­la­bar­skie­go trwa do dnia dzi­siej­sze­go. W stycz­niu 1996 r. papież Jan Paweł II zwo­łał spe­cjal­ny synod dla bisku­pów tego Kościo­ła będą­ce­go w unii z Rzy­mem, aby w ten spo­sób prze­zwy­cię­żyć podzia­ły wła­śnie na tle litur­gicz­nym. W 1998 r. papież prze­ka­zał bisku­pom syro­ma­la­bar­skim peł­nię auto­ry­te­tu w spra­wach litur­gicz­nych w ich die­ce­zjach, aby w ten spo­sób uła­twić roz­wią­za­nie kon­flik­tu.

Struk­tu­ra Kościo­ła syro­ma­la­bar­skie­go ule­ga­ła szyb­kie­mu, dal­sze­mu roz­wo­jo­wi. W 1973 r. zało­żo­no epar­chię Manan­tha­wa­di na pół­no­cy, a w 1974 w Pal­ghat na wscho­dzie Kare­lii. W 1962 r. syro­ma­la­bra­scy Kar­me­li­ci od Nie­po­ka­la­nej Dzie­wi­cy Maryi prze­ję­li misję w Czan­dzie w Madh­ja Pra­deś, któ­ra od 1968 r. sta­ła się egzar­cha­tem apo­stol­skim. W tym samym 1968 r. roku zosta­ły powo­ła­ne do życia trzy inne egzar­chie w tym samym sta­nie Madh­ja Pra­deś, a w 1972 następ­ne dwa. Jed­nak­że do nie­daw­na Kościół syro­ma­la­bar­ski nie miał pra­wa na posia­da­nie okrę­gów jurys­dyk­cyj­nych lub para­fii poza Kare­lą, cho­ciaż posia­dał ku temu wystar­cza­ją­cą licz­bę duchow­nych. Sto­sun­ki kato­li­ków rytu łaciń­skie­go i syro­ma­la­bar­skich w Indiach były zawsze dosyć napię­te, zwłasz­cza wła­śnie na tle usta­no­wie­nia die­ce­zji i para­fii w innych czę­ściach Indii, gdzie znaj­du­ją się duże gru­py syro­ma­la­bar­skich emi­gran­tów. Dopie­ro od 1977 r. Rzym zaczął two­rze­nie die­ce­zji syro­ma­la­bar­skich w nie­któ­rych regio­nach Indii, gdzie już znaj­du­ją się die­ce­zje łaciń­skie.

W ramach Kościo­ła syro­ma­la­bar­skie­go dzia­ła obec­nie gru­pa kato­lic­kich księ­ży i świec­kich zor­ga­ni­zo­wa­na w nie­ofi­cjal­nej orga­ni­za­cji o spo­lsz­czo­nej nazwie „Nawa­dżi­wa Pari­szad”, któ­ra uwa­ża się za gru­pę mają­cą za zada­nie odno­wie­nie i oży­wie­nie Kościo­ła poprzez połą­cze­nia się z człon­ka­mi Syriac­kie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go w Indiach (Kościól ten został już omó­wio­ny prze­ze mnie w innym arty­ku­le) i przez odla­ty­ni­zo­wa­nie Kościo­ła syro­ma­la­bar­skie­go z wła­sną orga­ni­za­cją kościel­ną (utwo­rze­nie patriar­cha­tu lub kato­li­ka­tu Indii), ale przy utrzy­ma­niu unii z papie­żem. Wyda­ją oni cza­so­pi­smo „Nazra­ni”. Ich dzia­łal­nośc napo­tka­ła na ostrą reak­cję ze stro­ny hie­rar­chii łaciń­skiej i nun­cju­szy apo­stol­skich.

Waż­ną rolę w odzy­ski­wa­niu toż­sa­mo­ści przez Kościół syro­ma­la­bar­ski speł­nia St. Tho­mas Ap. Semi­na­ry w Wada­wa­tu­rze koło Kot­tay­amu. Podob­ną rolę speł­nia pasto­ral­no ‑kate­che­tycz­ny ośro­dek San­de­śa­ni­la­jam w Chan­ga­na­cher­ry, któ­ry wyda­je mie­sięcz­nik „Kadi­ro­li”.

Jesz­cze do nie­daw­na Kościół syro­ma­la­bar­ski nie posia­dał swo­je­go przy­wód­cy, a tyl­ko dwóch, rów­nych sobie ran­gą metro­po­li­tów (Erna­ku­lam i Chan­ga­na­cher­ry). Dopie­ro 16 grud­nia 1992 r. papież Jan Paweł II utwo­rzył wyż­sze arcy­bi­skup­stwo syro­ma­la­bar­skie, na któ­re­go cze­le sta­nął kar­dy­nał Antho­ny Padiy­ara z Erna­ku­lam-Anga­ma­ly, a po jego rezy­gna­cji w 1996 r., w grud­niu 1999 r. zastą­pił go na tym sta­no­wi­sku arcy­bi­skup, dzi­siaj już kar­dy­nał, Var­key Vithay­athil. Jego ofi­cjal­ną sie­dzi­bą jest Ena­ku­lam.

W następ­nym arty­ku­le pogłę­bię zary­so­wa­ny tutaj temat, czy­li posłu­gi­wa­nie się obrząd­kiem chal­dej­skim. Będzie to już kolej­ny nasz krok dany w stro­nę pozna­nia wspa­nia­łe­go, sta­ro­żyt­ne­go dzie­dzic­twa Kościo­ła, któ­re powin­no być przez każ­de­go chrze­ści­ja­ni­na zna­ne i sza­no­wa­ne na rów­ni z dzie­dzic­twem jego wła­snej wspól­no­ty. Nie­zna­jo­mość i brak sza­cun­ku są przy­czy­ną, nie­ste­ty, wie­lu postaw igno­ranc­kich, a nawet i wro­gich, wobec tych, któ­rych wia­ra jest czę­sto o wie­le głęb­sza i bar­dziej spraw­dzo­na od naszej, chrze­ści­jan Zacho­du.

Ks. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski