Kościół Szkocki

2. Histo­ria  Chrze­ści­jań­stwo do Szko­cji przy­nie­śli w V i VI wie­ku dwaj misjo­na­rze Św. Ninian oraz Św. Kolum­ba. W XVI wie­ku nasi­la­ła się kry­ty­ka kościo­ła kato­lic­kie­go, a zyski­wał na popu­lar­no­ści kal­wi­nizm, pro­pa­go­wa­ny szcze­gól­nie gorą­co przez fana­tycz­ne­go pasto­ra Joh­na Kno­xa (ok. 1512 — 1572). Pomi­mo opo­rów kato­lic­kiej kró­lo­wej Marii Stu­art (1542–1587), w 1560 roku szkoc­ki par­la­ment ogło­sił pro­te­stan­tyzm reli­gią pań­stwo­wą. Ustrój i cha­rak­ter nowe­go kościo­ła nie był jed­nak do koń­ca jasny (pre­zbi­te­ra­nizm czy angli­ka­nizm), gdyż pomi­mo opo­rów kal­wiń­skich pasto­rów, pro­te­stanc­ki syn Marii Stu­art, Jakub I (tak­że król Anglii) zacho­wał bisku­pów w koście­le, wypo­wia­da­jąc słyn­ne zda­nie: “bez bisku­pów nie ma kró­la” (no bishops — no king).  Pasto­rzy być może i zaak­cep­to­wa­li­by w koń­cu urząd bisku­pów, gdy­by nie fatal­na poli­ty­ka kró­la Karo­la I, któ­ry chciał nadać kościo­ło­wi szkoc­kie­mu cha­rak­ter angli­kań­ski. Wpro­wa­dze­nie w 1637 roku nowej litur­gii, wzo­ro­wa­nej na angli­kań­skiej Book of Com­mon Pray­er, dopro­wa­dzi­ło do wybu­chu powsta­nia skie­ro­wa­ne­go prze­ciw­ko kró­lo­wi i bisku­pom. Gdy pastor w kate­drze Św. Egi­diu­sza w Edyn­bur­gu usi­ło­wał odpra­wić nabo­żeń­stwo według nowej litur­gii, obu­rzo­na tym jed­na z wier­nych rzu­ci­ła w nie­go stoł­kiem krzy­cząc: “Jak śmiesz łotrze śpie­wać mi mszę do ucha!”. Rebe­lia ogar­nę­ła cały kraj, powstań­cy zaś pod­pi­sy­wa­li słyn­ny Natio­nal Cove­nant (Przy­mie­rze Naro­do­we) w któ­rym obie­cy­wa­li bro­nić pre­zbi­te­riań­skie­go cha­rak­te­ru kościo­ła.  Spór o ist­nie­nie bisku­pów osta­tecz­nie roz­strzy­gnię­to w 1690 roku, gdy król Wil­helm III, zobo­wią­zał się nie wpro­wa­dzać żad­nych zmian w ustro­ju kościo­ła szkoc­kie­go oraz uznał go za Kościół naro­do­wy (Natio­nal Church). Posta­no­wie­nia te potwier­dzi­ła Unia Anglii i Szko­cji zawar­ta w 1707 roku. Na jej mocy natych­miast po zgo­nie poprzed­nie­go wład­cy, nowy monar­cha lub monar­chi­ni skła­da przy­się­gę, w któ­rej obie­cu­je “wspie­rać i utrzy­mać Pro­te­stanc­ką Reli­gię oraz Pre­zbi­te­riań­ską for­mę Zarzą­du Kościo­ła”.  Przy­się­ga ta doty­czy tyl­ko Szko­cji i jest nie­za­leż­na od koro­na­cyj­nej przy­się­gi wspie­ra­nia i bro­nie­nia reli­gii pro­te­stanc­kiej w Zjed­no­czo­nym Kró­le­stwie Wiel­kiej Bry­ta­nii (tu cho­dzi o angli­ka­nizm). Szko­cja jest jedy­nym kra­jem euro­pej­skim, gdzie pań­stwo­wym kościo­łem jest Kościół refor­mo­wa­ny. W XIX w. wła­śnie ów pań­stwo­wy cha­rak­ter Kościo­ła dopro­wa­dził do roz­ła­mu w 1843 roku (Disrup­tion), kie­dy to Kirk opu­ści­ła bli­sko 1/3 pasto­rów i wier­nych two­rząc Wol­ny Kościół Szko­cji (ist­nie­ją­cy do dzi­siaj). Roz­łam ten czę­ścio­wo stra­cił moc, kie­dy w roku 1929 i 1954 część para­fii i wier­nych powró­ci­ła do Kir­ku.    3. Orga­ni­za­cja  Zgod­nie z usta­wą z 1921 roku, ina­czej niż w koście­le angli­kań­skim, pań­stwo nie ma wpły­wu na dok­try­nę, zarząd, litur­gię i orga­ni­za­cję Kir­ku. Jego struk­tu­ra jest trój­po­zio­mo­wa.  Pod­sta­wo­wą jed­nost­ką jest para­fia pro­wa­dzo­na przez pasto­ra i star­szych zbo­ru. Gru­pa para­fii w okre­ślo­nej oko­li­cy two­rzy pre­zbi­te­rat. W jego skład wcho­dzą pasto­rzy oraz star­si zbo­rów — zwa­ni pre­zbi­te­ra­mi. Pre­zbi­te­ra­tów jest w sumie 49, z cze­go 47 dla samej Szko­cji, jeden dla Euro­py oraz jeden dla Bli­skie­go Wscho­du. Ich zada­niem jest nad­zór nad para­fia­mi i ich funk­cjo­no­wa­niem, roz­strzy­ga­nie spo­rów na pozio­mie lokal­nym oraz wybór dele­ga­tów na Zgro­ma­dze­nie Gene­ral­ne (Gene­ral Assem­bly). Raz na pięć lat pre­zbi­te­rat prze­pro­wa­dza wizy­ta­cję w każ­dej pod­le­głej sobie para­fii. Pra­ca­mi pre­zbi­te­ra­tu kie­ru­je mode­ra­tor, któ­rym może być oso­ba świec­ka lub pastor, nie­za­leż­nie od płci. Peł­ni on swo­ją funk­cję przez rok. Zgro­ma­dze­nie Gene­ral­ne (Gene­ral Assem­bly) jest naj­wyż­szą wła­dzą w Koście­le Szkoc­kim. Spo­ty­ka przez jeden tydzień się raz do roku w Edyn­bur­gu i skła­da się z oko­ło 850 komi­sa­rzy wybra­nych przez pre­zbi­te­ra­ty. Komi­sa­rze repre­zen­tu­ją pasto­rów, świec­kich i dia­ko­nów. Obra­dy otwie­ra Lord Wyso­ki Komi­sarz (Lord High Com­mis­sio­ner), któ­ry repre­zen­tu­je Kró­lo­wą. Jest to nie­zwy­kle zaszczyt­na funk­cja i peł­nią ją czę­sto człon­ko­wie rodzi­ny kró­lew­skiej (np. ksią­żę Karol i księż­nicz­ka Anna). W tym roku z oka­zji jubi­le­uszu 50-lecia pano­wa­nia, na obra­dy Zgro­ma­dze­nia Gene­ral­ne­go prze­by­ła oso­bi­ście kró­lo­wa Elż­bie­ta II. Lord Wyso­ki Komi­sarz nie ma jed­nak żad­ne­go wpły­wu na obra­dy Zgro­ma­dze­nia.  Zgro­ma­dze­nie jest sądem naj­wyż­szej instan­cji dla Kościo­ła Szko­cji jak rów­nież naj­wyż­szym pra­wo­daw­cą. Zgod­nie z usta­wą z 1698 r. (Bar­rier Act) Zgro­ma­dze­nie po uchwa­le­niu pro­jek­tu uchwa­ły, prze­sy­ła go do zaak­cep­to­wa­nia pre­zbi­te­ra­tom. Aby moż­na było ów pro­jekt uchwa­lić na następ­nym Zgro­ma­dze­niu, musi on uzy­skać apro­ba­tę co naj­mniej poło­wy pre­zbi­te­ra­tów. Wspo­mnia­na usta­wa mia­ła zapo­biec nagłym zmia­nom ustro­ju Kir­ku. Obra­da­mi Zgro­ma­dze­nia kie­ru­je Mode­ra­tor Zgro­ma­dze­nia Gene­ral­ne­go, wybie­ra­ny spo­śród dele­ga­tów na Zgro­ma­dze­nie. Jest nim zazwy­czaj pastor (i jak dotąd zawsze męż­czy­zna), choć może nim być i oso­ba świec­ka. Pod­czas obrad Mode­ra­tor pro­wa­dzi modli­twy, pil­nu­je porząd­ku obrad oraz pod­pi­su­je uchwa­ły w imie­niu Zgro­ma­dze­nia. Mode­ra­tor spra­wu­je swój urząd przez rok, repre­zen­tu­jąc Kirk przed rzą­dem, szkoc­kim par­la­men­tem, a tak­że inny­mi kościo­ła­mi. Nie jest on jed­nak gło­wą Kościo­ła, gdyż według pra­wa jest nim Jezus Chry­stus noszą­cy tytuł “Kró­la i Gło­wy Kościo­ła”.  4. Kościół Dziś

Dzi­siaj Kościół Szko­cji liczy bli­sko 600 000 zare­je­stro­wa­nych wier­nych w całej Szko­cji, posia­da ponad 1400 pasto­rów oraz oko­ło 1600 para­fii. Obec­nie naj­waż­niej­sze deba­ty w Kir­ku to ordy­na­cja kobiet oraz spra­wy sze­ro­ko rozu­mia­nej ety­ki sek­su­al­nej. Kobie­ty pasto­rów Kościół Szkoc­ki ordy­nu­je już od 1966 roku i dziś kan­dy­dat na duchow­ne­go nie zosta­nie ordy­no­wa­ny, jeśli się z tym nie zga­dza. Pro­ble­mem jest część star­szych para­fian (i co cie­ka­we, prze­waż­nie kobiet), któ­rzy nie zawsze akcep­tu­ją kobie­ty w roli pasto­ra. Kościół Szkoc­ki jest dość umiar­ko­wa­nie kon­ser­wa­tyw­ny (w prze­ci­wień­stwie do libe­ral­ne­go Epi­sko­pal­ne­go Kościo­ła Szko­cji) jeśli cho­dzi o spra­wy zwią­za­ne z życiem sek­su­al­nym (wol­ne związ­ki, związ­ki homo­sek­su­al­ne, ordy­na­cja gejów i les­bi­jek na pasto­rów etc.), choć deba­ta, nie­kie­dy bar­dzo gorą­ca, cią­gle trwa. Kościół Szkoc­ki śle­dzi też uważ­nie naj­now­sze osią­gnię­cia w bio­lo­gii, medy­cy­nie i genetyce.Dużo więk­szym pro­ble­mem wyda­je się cią­gle male­ją­ca licz­ba człon­ków Kir­ku: w 1981 roku sta­no­wi­li oni jesz­cze 38% popu­la­cji Szko­cji, pod­czas gdy w 1997 r. już tyl­ko 17%. W tym roku Zgro­ma­dze­nie Gene­ral­ne nie wytrzy­ma­ło i ofi­cjal­nie nazwa­ło Szko­cję “kra­jem pogań­skim”, gdy bada­nia wyka­za­ły, że zale­d­wie 12% Szko­tów uczęsz­cza regu­lar­nie na nabo­żeń­stwa do Kir­ku. Jeże­li ten­den­cje spad­ko­we nie zosta­ną odwró­co­ne, to sza­cu­je sie, że Kirk wymrze ok. 2050 roku! Są jed­nak i pocie­sza­ją­ce zna­ki: do szkół­ki nie­dziel­nej uczęsz­cza ponad 100 000 dzie­ci, roz­wi­ja się tak­że dzia­łal­ność spo­łecz­na i edu­ka­cyj­na kościo­ła, a nie­któ­re para­fie odno­to­wu­ją małą ten­den­cję wzor­sto­wą. Kirk pro­wa­dzi też sze­ro­ką dzia­łal­ność misyj­ną i cha­ry­ta­tyw­ną w Afryce.Inne Kościo­ły ist­nie­ją­ce w Szko­cji to Kościół rzym­sko­ka­to­lic­ki (ok. 7% spo­łe­czeń­stwa), Kościół angli­kań­ski (ok. 3%) oraz mniej­sze kościo­ły prezbiteriańskie.Szkoccy pre­zbi­te­ria­nie, któ­rzy emi­gro­wa­li z ojczy­zny od XVI w., przy­czy­ni­li się do zało­że­nia kościo­łów pre­zbi­te­riań­skich w miej­scu osie­dle­nia się. W ten spo­sób Kościół Szkoc­ki jest “mat­ką” wie­lu innych na całym świe­cie: w USA, Kana­dzie, Austra­lii etc. Rów­nież i pol­ski Kościół ewan­ge­lic­ko — refor­mo­wa­ny miał Szko­tów pośród swo­ich wier­nych.

www.churchofscotland.org.ukwww.ercadam.nl

Kazi­mierz Bem — praw­nik, dok­to­rant na Wol­nym Uni­wer­sy­te­cie w Amster­da­mie, jest człon­kiem szkoc­kiej para­fii refor­mo­wa­nej w Amster­da­mie