Kościoły (Prawosławny, Katolicki i Protestancki) Obrządku Antiocheńskiego w Indiach
- 6 października, 2003
- przeczytasz w 11 minut
Według starodawnej tradycji, w roku 53 przybył do Dekanu Apostoł Tomasz, aby zacząć tam misję nawracania mieszkańców kraju na wiarę w Jezusa Chrystusa. Za tę działalność miał ponieść śmierć męczeńską z rozkazu jednego z indyjskich książąt. Najstarszym, znanym nam, świadectwem tych wydarzeń są pochodzące z III wieku “Dzieje Judy Tomasza”, spisane po syryjsku i po grecku. Grób Apostoła Tomasza ma znajdować się w Meliapurze, w jednym z przedmieść Madrasu. Sam Marco Polo miał go odwiedzić i później napisać, że co roku, w rocznicę śmierci Tomasza z grobu wychyla się jego ręka rozdając świętą komunię. Warto jednak wspomnieć, że w Iranie, na górze Shiz, rzekomo również ma się znajdować grób Apostoła Tomasza. W każdym razie, znaczna część chrześcijan w Indiach do dzisiaj zwana jest Chrześcijanami od Świętego Tomasza i to o nich będzie ten artykuł.
W 345 r. Syryjczycy wywędrowali do Kranganuru pod wodzą Tomasza Kany wraz z biskupem Mar Józefem. Określono ich sudystami (południowcami), gdy tymczasem ci, którzy pozostali, nazywają się nordystami (północnymi). W VI wieku do Indii przybyli misjonarze nestoriańscy. Już wkrótce Kościół w Indiach uzależnił się od Kościoła perskiego, czyli od Seleucji. Przywódca tego Kościoła zaczął nosić tytuł “metropolity-biskupa stolicy Świętego Tomasza i całego Kościoła chrześcijan Indii”. Najpierw rezydował prawdopodobnie w Meliapurze lub w Kranganurze, później przeniósł się do Angamali. Z Persji przyjęli ryt chaldejski ( wschodnio-syriacki), z którego to powodu zostali nazwani błędnie “nestorianami”. Wiadomo jeszcze, że w XI wieku melchicki katolikos Bagdadu wysyłał do Indii biskupów. Ogólnie jednak, do czasu przybycia Portugalczyków, dysponujemy bardzo skąpymi wiadomościami na ich, chrześcijan w Indiach, temat.
Kiedy żeglarze portugalscy badali wybrzeże Indii, konkretnie region Malabaru (dzisiaj znajduje się tam stan o nazwie Kerala), ze zdziwieniem odkryli istnienie bujnie rozwijającego się Kościoła chrześcijańskiego. Niestety, przybycie rzymsko-katolickich Portugalczyków zapoczątkowało latynizację i podział chrześcijaństwa w Indiach. Dzisiaj istnieje tam wiele Kościołów, ale nas w tej chwili interesują tylko te, które używają obrządku antiocheńskiego a nie chaldejskiego, łacińskiego, czy też mający swe własne liturgie Kościoły protestanckie.
Od początku chrześcijanie syromalabarscy byli traktowani przez Portugalczyków jako katolicy. Zaczęli oni proces latynizacji i manipulacji Kościołem. W 1599 r. portugalski arcybiskup Goa, Menezes, zwołał lokalny synod i przypisał sobie jurysdykcję nad Kościołem syromalabarskim. Biskupem został Jezuita Francisco Roz i odtąd to Jezuici rządzili Kościołem.
Do czasu przybycia Portugalczyków, biskupi przybywali z zewnątrz, byli pochodzenia asyryjskiego. Z tego to powodu jurysdykcję w Kościele syromalabarskim sprawowali dziedziczni archidiakoni. Portugalczycy postanowili jednak skończyć i z tymi praktykami. Ostatniego z biskupów asyryjskich, Mara Abrahama (zmarl w 1597 r.), bezpodstawnie oskarżyli o nestorianizm, a wspomniany powyżej Menezes, na synodzie w Diamper, bezprawnie ekskomunikował chaldejskiego (katolickiego!) patriarchę Szymona Denhę. Nadszedł rok 1653.…
Właśnie w 1653 r. większość syromalabarczyków przysięgła u stóp krzyża w Mattańczeri, że odtąd nie będą już posłuszni jezuitom. Stosunki pomiędzy archidiakonem Tomaszem Parampilem i biskupem Francisco Rozem były już i tak bardzo napięte. Kiedy jednak ten pierwszy nie został wysłuchany przez Rzym i nie mogąc znaleźć żadnego biskupa, który by go wyświęcił, sam zrealizował typ kapłańskiej inwestytury, większość wiernych ponownie powróciła do jedności z Rzymem. Było to zwłaszcza dziełem Karmelitów, razem z biskupem Aleksandrem Parampilem, krewniakiem Tomasza, którzy przyprowadzili z powrotem do katolicyzmu 845 kościoły. Wierni ci zachowali obrządek (ryt) chaldejski i odtąd są nazywani malabarskimi katolikami.
Tymczasem 32 kościoły pozostały wierne Tomaszowi Parampilowi, który postanowił nawiązać kontakt z Nestorianami w Mezopotamii. Ci jednak mu nie odpowiedzieli, więc tym razem nawiązał kontakt z Syriackim Kościołem Prawosławnym Patriarchatu (i obrządku) Antiocheńskiego. Patriarcha Antiocheński zgodził się wyświęcić Tomasza, ale pod warunkiem, że ten przyjmie syriacko-prawosławną chrystologię i syriacko-zachodni (antiocheński) obrządek. W 1665 r. przybył do Indii Grzegorz, metropolita Jerozolimy, aby wyświęcić Tomasza na biskupa, który odtąd zwał się Mar Tomasz I, jak też wprowadzić go w obrządek (ryt) antiocheński. Odtąd bywali nazywani “Jakobitami z Indii” lub “Nową Partią” (Puthenkuttukar, w języku malayam), w odróżnieniu od malabarskich katolików, “Dawnej Partii” (Pazhekuttukar). Wierni nowego Kościoła o obrządku antiocheńskim (zachodnio-syriackim) zaczęli nazywać się Malankar, aby w ten sposób odróżnić się od Kościoła obrządku chaldejskiego (wschodnio-syriackiego), którzy pozostali przy nazwie Malabar.
Wraz z utworzeniem Syriackiego Kościoła Prawosławnego Malankar, mając jako założyciela Mara Tomasza I Parampila, wszyscy jego następcy zaczęli być nazywani “Mar Tomasz”. W roku 1751 wezwano trzech biskupów syriackich, aby wyświęcić na biskupa Mar Tomasza V. Ten jednak nie chciał opłacić zaproszonym biskupom podróży i zmarł w 1765 r. bez otrzymania oficjalnych święceń. Jego następca, Mar Tomasz VI, został wyświęcony na biskupa w 1772 r., ale szybko wszedł w konflikt z syriackim biskupem Grzegorzem, który wyświęcił na biskupa przeciwnika Mar Tomasza VI, Mar Cyryla I. Ten nowy biskup został uwięziony, ale zdołał uciec do Trancancorem w Cochim, do miasteczka Anjur. Stąd przeniósł się potem do Thozhiyoon. Schizma kontynuuje do dnia dzisiejszego i diecezja w Anjur zawsze posiada biskupa, który przewodzi wspólnocie zwanej SYRIACKINIEZALEŻNY KOŁCIÓŁ MALABARSKI Z THOZHIYOON. Aktualnie Kościół ten posiada jedną diecezję i metropolitę rezydującego w Thozhiyoor w Kerali, a należy do niego około 10.000 wiernych.
Mar Tomasz VI przeszedł natomiast na katolicyzm zmieniając imię na Mar Dionizy I, ale po jakimś czasie ponownie powrócił do Syriackiego Kościoła Prawosławnego Malankar, w którym zmarł w 1808 r. Jego następcy byli zawsze z tej samej rodziny i powrócili do imienia Tomasz: Tomasz VII, Tomasz VIII i Tomasz IX. W roku 1825 Tomasz IX został usunięty z urzędu przez księdza, który został wyświęcony przez biskupa z Anjur i przyjął imię Dionizy II. Jego następcy również nazywali się Mar Dionizy, aż do śmierci w 1934 r. ostatniego z nich, Mar Dionizego VI.
W 1909 roku odwiedził Malabar w Indiach patriarcha Syriackiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego, Mar Abdallah Sattuf. Został przyjęty przez Mar Dionizego VI z wszystkimi należnymi patriarsze honorami. Po wzajemnym spotkaniu nagle doszło do kłótni na tle finansowym i zagniewany patriarcha wyświęcił Malabarczykom nowego metropolitę, który przyjął imię Cyryl. Na takie posunięcie ze strony patriarchy Mar Dionizy VI zareagował zapraszając z Turcji, złożonego z urzędu, patriarchę Mar Abdula Massiha, który przybył do Indii i nadał Dionizemu VI tytuł Katolikosa Indii, z zachowaniem też całkowitej niezależności. Jako, że Mar Cyryl zależał od patriarchy, a Dionizy nie, to utworzyły się dwie partie: patriarchy i katolikosa. Był to rok 1912 i odtąd powstał nowy Kościół zwany Dawnym Wschodnim Katolikatem w Indiach. Do pogodzenia doszło dopiero w 1958 r. Nastąpiło ono dzięki interwencji rządu Indii i patriarchy Syriackiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego, Mar Ignacego Jakuba III. Najwyższy Sąd Indii orzekł, że jedynie Autokefaliczny Katolikatos i należący do niego biskupi będą odtąd uznawani przez rząd jako Kościół legalny. Tymczasem patriarcha Ignacy Jakub III uznał tytuł Katolikosa, nadając też metropolicie Kościoła Malankar szeroką autonomię, za co ten z kolei uznał duchową i kanoniczną wyższość patriarchy Syriackiego Kościoła Prawosławnego, zgodnie z konstytucją Kościoła, i odtąd oficjalnie istniał tylko jeden Kościół, Syriacki Kościół Prawosławny Malankar.
Nie obeszło się jednak bez nowych napięć i podziałów. W 1975 r. syriacki patriarcha z Damaszku ekskomunikował i usunął dotychczasowego katolikosa i na jego miejsce wybrał nowego. Takie posunięcie doprowadziło do nowych podziałów. W czerwcu 1996 r. Najwyższy Sąd Indii przyjął następującą rezolucję:1. Ratyfikował Konstytucję Kościoła z 1934 r. i nakazał jej obowiązkowe przestrzeganie obydwu grupom. 2. Oświadczył, że dzisiaj istnieje w Indiach tylko jeden Kościół Prawosławny, który w chwili obecnej jest podzielony na dwie frakcje.3. Uznał patriarchę Syriackiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego za duchowego przywódcę Syriackiego Kościoła Prawosławnego Malankar, ale też i potwierdził autokefalię katolikosa, który jest legalnym przywódcą Kościoła w Indiach oraz zarządcą parafii i innych dóbr Kościoła. Jest bardzo trudno określić ścisłą liczbę członków obydwu grup. Wielu erwatorów sądzi, że z ponad 2 milionów prawosławnych, którzy żyją w Indiach, połowa należy do Kościoła Autokefalicznego, a druga połowa miałaby należeć do autonomicznego Kościoła będącego częścią syriackiego patriarchatu prawosławnego, z patriarchą w Damaszku, w Syrii, na czele.
W dniu dzisiejszym Syriacki Kościół Prawosławny Malankar posiada liczne diecezje, seminarium duchowne w Kottayam (założone na początku XIX wieku) z około 140 seminarzystami, “Ośrodek Sofia” dla świeckich studentów teologii (obydwu płci), Szkołę Muzyki Liturgicznej będąca filią Uniwersytetu Mahatma Ghandi z Kottayam, wiele kolegiów, szkół, szpitali, przedszkoli, sierocińców, itd. Kościół Malankar nie ma zbyt bogatej tradycji monastycznej. Istnieją cztery wspólnoty męskie posiadające regułę monastyczną i jedenaście wspólnot dla księży świeckich, którzy żyją w celibacie, nie posiadających jednak żadnej określonej reguły. Poza tym, istnieje jeszcze dziesięć klasztorów żeńskich dla zakonnic żyjących życiem modlitewnym i służebnym.
Olbrzymia większość członków Kościoła żyje w Indiach, ale istnieje też mała diaspora. Patriarchowie rezydują w Kottayam, Stan Kerala, Indie i tytułują się: Katolikos Wschodu, Katolikos Tronu Apostolskiego Świętego Tomasza i Metropolita Malankar.
Poza prawosławnymi chrześcijanami obrządku antiocheńskiego i wspomnianym już Syriackim Niezależnym Kościołem Malabarskim z Thozhiyoor, tym samym rytem posługuje się w Indiach kilka innych Kościołów: katolicki i protestanckie. O nich to teraz wspomnimy.
Już w latach 1661 — 1663 tereny Indii, gdzie żyli chrześcijanie, zostały zajęte przez protestanckich Holendrów, którzy zaraz usunęli z nich wszystkich Portugalczyków, w tym i wszystkich księży. Portugalczykom pozostało jedynie Goa. Wraz z wkroczeniem do Indii Anglików, pojawili się też misjonarze anglikańscy. Pierwsza ich misja została otwarta w 1795 roku. Syriacy wpierw z nią współpracowali, ale w 1836 r. się od niej odsunęli i tylko nieliczni pozostali przy anglikanach (w roku 1947 przyłączyli się do Zjednoczonego Kościoła Indii Południowych).
Z powodu działalności misjonarzy anglikańskich jedna trzecia członków Syriackiego Kościoła Prawosławnego Malankar zdecydowała się na przeprowadzenie w swoim Kościele reformy. W tym celu wysłali do patriarchy kandydata na biskupa, który przyjął imię Mar Atanazy I i tytuł metropolity chrześcijan malankarskich. Po powrocie do Malabaru w Indiach, poprosił dotychczasowego metropolitę Syriaków, Mar Dionizego IV, o opuszczenie swej siedziby. Doszło do procesu, po którym Mar Atanazy I został ogłoszony legalnym metropolitą Malabarczyków. Mar Dionizy IV odpowiedział buntem i w 1875 r. patriarcha antiocheński Syriackiego Kościoła Prawosławnego, Ignacy Piotr IV, ekskomunikował “Reformatorów”, którzy utworzyli nowy Kościół z zachowaniem obrządku antiocheńskiego, ale zaadaptowali go do doktryny protestanckiej, czyli zostały z niego usunięte wezwania do Maryi i do świętych, jak też i modlitwy za zmarłych. Odtąd zaczęli nazywać się: Syriacki Kościół Mar Tomasza z Malabaru. Kościół ten w dniu dzisiejszym posiada wiele diecezji, ma własnego metropolitę, należy do niego około 700 tys. członków i od 1974 r. jest w Komunii z Prowincją Anglikańską.
W 1947 r. liczne grupy protestanckie połączyły się w jeden Kościół Południowych Indii (The Church of South India). W skład tego Kościoła weszła również grupa chrześcijan obrządku antiocheńskiego z Kościoła Syriackiego. Aktualnie posiada on w Indiach trzy diecezje i około 50 tys. wiernych.
W 1961 r. grupa radykalnie protestanckich wiernych z Syriackiego Kościoła Mar Tomasz z Malabaru utworzyła własny Kościół: Ewangeliczny Kościół od Świętego Tomasza (St, Thomas Evangelical Church). Kościół ten posiada ośrodek w Tiruvalla i liczy około 2 tys. wiernych. W 1868 r. metropolita Malabaru, Mar Dionizy V, zainteresował się możliowścią “unii” z Kościołem Rzymsko-Katolickim. Był on dewotą Najświętszego Sakramentu i Dziewicy Maryi, i dlatego zapragnął zebrać niektórych biskupów i wiernych, aby utworzyć z nich wspólnotę katolicką. Do tego jednak nie doszło, gdyż w międzyczasie zmarł.
W 1919 r. rektorem szkoły religijnego braterstwa “Naśladowanie Jezusa Chrystusa” w Betanii (Indie) został wybrany ksiądz Syriackiego Kościoła Prawosławnego, Ghiverghis (Jerzy) Panikerveetil. Głównym celem szkoły było wychowywanie i nauczanie młodzieży. W 1925 r. ksiądz ten został wyświęcony na biskupa, przyjmując imię Mar Ivanios (Jan) i tytuł biskupa Betanii. W 1928 r. został metropolitą, a jeden z jego księży, Mar Teofil, został w 1929 r. biskupem Tiruvalla.
W roku 1926 doszło do synodu syriackiej grupy, która uznawała władzę Katolikosa. Podczas tego synodu Mar Ivanios domagał się zakończenia schizmy głosząc, że Jezus Chrystus ustanowił tylko jeden Kościół. Wyznał też pierwszeństwo biskupa Rzymu. Synod zgodził się na udzielenia Mar Ivaniosowi pozwolenia na prowadzenie rozmów z Kościołem Rzymskokatolickim, ale z zastrzeżeniem, by syriacy z Indii mogli zachować obrządek antiocheński, a biskupi mogli pozostać na swych dotychczasowych stanowiskach. Rzym zgodził się na te warunki, ale również z zastrzeżeniem, aby zbadać ważność chrztu oraz świeceń kapłańskich i biskupich.
Kiedy wreszcie nadeszła odpowiedź z Rzymu, tylko dwóch z pięciu biskupów było gotowych przyłączyć się do unii. Byli to Mar Ivanios i Mar Teofil. Wraz z jednym księdzem, z jednym diakonem i z jedną osobą świecką złożyli katolickie wyznanie wiary. Następnie dwa zgromadzenia “Naśladowania Jezusa Chrystusa”, męskie i żeńskie, również złożyły takie same, katolickie wyznanie wiary. Mar Ivanios i Mar Teofil zostali uznani przez Rzym za biskupów katolickich W 1932 r. Watykan ustanowił nową metropolię, której metropolitą został Mar Ivanios. On też został głową nowego Syriackiego Kościoła Katolickiego Malankar z siedzibą w Trivandrum, w Kareli, Indie. Mar Teofil został katolickim biskupem Tiruvalla. W 1937 r. dołączył do unii Mar Sewer, a w 1939 r. Mar Dioscoros, ten przeszedł na katolicyzm z części Kościoła prawosławnego posłusznego patriarsze antiocheńskiemu. Wzrost tego Kościoła katolickiego, ale obrządku antiocheńskiego, najlepiej można prześledzić w liczbach: w 1930 r. należało do niego 5 osób, w 1950 r. już 65 tys. osób, w 1960 r. 112 tys., w 1990 już 281 tys. osób, a dzisiaj liczba wiernych przekroczyła już dawno 300 tys. osób. Nawet i dzisiejsi hierarchowie, Mar Grzegorz i Mar Atanazy, jeszcze jako świeccy przeszli z Syriackiego Kościoła Prawosławnego do Syriackiego Kościoła Katolickiego Malankar.
Syriacki Kościół Katolicki Malankar posiada jedną archidiecezję i jedną diecezję. Do Kościoła również należy monastyczna wspólnota benedyktyńska obrządku antiocheńskiego (syriacko-zachodniego), która jest odpowiedzialna za chrześcijańsko-hinduistyczny ośrodek duchowości “Kurisumala Ashram”. W ośrodku tym liturgia jest sprawowana w rycie antiocheńskim, a mnisi starają się żyć tradycją syriacką i hinduistyczną, czyli dostosowują się do stylu życia pobożnych hinduistów. W dzisiejszych czasach wielkich napięć pomiędzy religiami, ośrodek ten stał się prawdziwym centrum modlitw i dialogu dwóch kultur: chrześcijaństwa i hinduizmu.Jak już wspomniałem, w Indiach istnieje również wspólnota używająca do dzisiaj innego wschodniego rytu, obrządku chaldejskiego. Kościołem tym zajmę się przy następnej okazji.