Syriacki Kościół Katolicki Patriarchatu Antiocheńskiego

Począt­ki bliż­szych kon­tak­tów pomię­dzy Kościo­łem rzym­sko­ka­to­lic­kim i Syriac­kim Kościo­łem Pra­wo­sław­nym mia­ły miej­sce w okre­sie wypraw krzy­żo­wych. Doszło nawet do tego, że w 1237 r. patriar­cha syriac­ki Igna­cy II al.-Kajsumi, wraz z kil­ko­ma swy­mi bisku­pa­mi, prze­szedł w Jero­zo­li­mie na kato­li­cyzm. Razem z mafria­nem (daw­ny tytuł zwierzch­ni­ka wier­nych Kościo­ła Syriac­kie­go na obsza­rze byłe­go pań­stwa sasa­nidz­kie­go) Ahru­nem al-Mada­nim pono­wił on w 1247 r. kato­lic­kie wyzna­nie wia­ry. W 1444 r., pod­czas Sobo­ru Flo­renc­kie­go, biskup Edes­sy, Abd Allah, w imie­niu patriar­chy Igna­ce­go IX Beh­na­ma uznał w Pała­cu Late­rań­skim pry­mat papie­ża.

Nie wszy­scy bisku­pi zgo­dzi­li się jed­nak ze swym patriar­chą, a dodat­ko­wo woj­sko­we postę­py Tur­cji zni­we­czy­ły szyb­ko tę pró­bę unii obu Kościo­łów. Do następ­nych prób połą­cze­nia doszło w wie­ku XVI. Naj­pierw patriar­cha Igna­cy XVI Abd Allah (1549 — 1557) w poro­zu­mie­niu ze swy­mi bisku­pa­mi prze­słał wyzna­nie wia­ry do Rzy­mu. Unia ta jed­nak prze­trwa­ła tyl­ko przez pięć lat. W 1560 r. do unii zachę­cał patriar­chę, Igna­ce­go XVII Naímat-Allah Asfar, papież Pius IV. Przez lata patriar­cha utrzy­my­wał aktyw­ną kore­spon­den­cję z tym, jak też i z następ­nym papie­żem, Piu­sem V, ale do unii nie doszło.

Tym­cza­sem sam patriar­cha odstą­pił na kil­ka lat od chrze­ści­jań­stwa prze­cho­dząc na islam (podej­rze­wa się, że uda­wał), aby po pew­nym  cza­sie uciec do Rzy­mu i ofi­cjal­nie przy­stą­pić do kato­li­cy­zmu. Namó­wił on też swo­je­go sio­strzeń­ca, mafria­na Dawi­da Sza­ha, aby ze swy­mi bisku­pa­mi przy­łą­czył się do kato­li­cy­zmu, co też ten uczy­nił, posy­ła­jąc swe wyzna­nie wia­ry papie­żo­wi Grze­go­rzo­wi XIII.  Ten sam papież w 1583 r. wysłał na Wschód swo­je­go lega­ta, pocho­dzą­ce­go z Mal­ty Leonar­da Abe­le, tytu­lar­ne­go bisku­pa Sydo­nu w Liba­nie, któ­ry wszedł w kon­takt ze wspól­no­tą syriac­ką z Alep­po w Syrii. Odtąd pró­by unii nabra­ły bar­dziej kon­kret­ne­go cha­rak­te­ru. Przy­czy­ni­ła się do tego obec­ność misjo­na­rzy łaciń­skich, Jezu­itów i Kapu­cy­nów, któ­rzy osie­dli w Alep­po, mie­ście będą­cym wów­czas dużym, han­dlo­wym ośrod­kiem Wscho­du.

W 1643 nawra­ca się na kato­li­cyzm Andrzej Akhi­djan, mło­dy czło­wiek, któ­re­go maro­nic­ki patriar­cha Józef Aku­ri z Kan­nu­bi­nu posłał do kole­gium maro­nic­kie­go w Rzy­mie. Po powro­cie do Liba­nu został w 1656 wyświę­co­ny na kapła­na przez patriar­chę maro­nic­kie­go, Jana XII as-Safra­wie­go. Na proś­bę kon­su­la fran­cu­skie­go w Alep­po patriar­cha maro­nic­ki wyświę­cił go 29 czerw­ca 1959 r. na bisku­pa wspól­no­ty syriac­kiej w Alle­po, gdyż od dzie­się­ciu lat tam­tej­sze biskup­stwo nie było obsa­dzo­ne. Patriar­cha Syriac­kie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go, Igna­cy XXI Szy­mon, zatwier­dził Andrze­ja Akhi­djan na sta­no­wi­sko bisku­pa Alep­po, do cze­go został zmu­szo­ny przez admi­ni­stra­cję turec­ką. Po śmier­ci patriar­chy (1661 r.), w 1662 r. został wybra­ny za zgo­dą suł­ta­na patriar­chą Kościo­ła Syriac­kie­go, po czym zaraz po wybo­rze wysłał do Rzy­mu swo­je wyzna­nie wia­ry. Zmarł w 1677 r., ale już wcze­śniej sam wybrał swo­je­go następ­cę, Igna­ce­go Pio­tra Cha­ah­ba­di­ne (1678 — 1702), któ­ry już był bisku­pem pra­wo­sław­nym zanim przy­łą­czył się do kato­li­cy­zmu. Nowy patriar­cha, razem z inny­mi bisku­pa­mi i księż­mi, był prze­śla­do­wa­ny przez wła­dze turec­kie, wię­zio­ny, tor­tu­ro­wa­ny i umarł jako męczen­nik za wia­rę.

Po jego śmier­ci kato­li­cy syriac­cy przez 80 lat nie mie­li swe­go patriar­chy. W roku 1772 kato­li­cy posia­da­li tyl­ko jed­ne­go wła­sne­go bisku­pa, ale już w 1774 r. pota­jem­nie przy­jął kato­li­cyzm syriac­ki, pra­wo­sław­ny arcy­bi­skup Alep­po, Denis Michał Djar­we. W 1782 r. doszło do chi­me­rycz­nej ugo­dy pomię­dzy dwo­ma wspól­no­ta­mi syriac­ki­mi: pra­wo­sław­ną i kato­lic­ką, aby wybrać jed­ne­go, wspól­ne­go patriar­chę. Został nim wła­śnie Denis Michał Djar­we, któ­ry został wpro­wa­dzo­ny na urząd w Mar­din (Tur­cja), w tra­dy­cyj­nej sie­dzi­bie patriar­chów syriac­kich, w sław­nym klasz­to­rze Deir ez-Zaífa­ran. W 1783 r. został on zatwier­dzo­ny na tym sta­no­wi­sku przez papie­ża.

Ugo­da pomię­dzy dwo­ma wspól­no­ta­mi nie prze­trwa­ła dłu­go, gdyż do nowe­go patriar­chy przy­łą­czy­ło się tyl­ko czte­rech bisku­pów, a pozo­sta­li wybra­li inne­go, pra­wo­sław­ne­go patriar­chę. Od tej chwi­li ist­nie­ją ofi­cjal­nie dwa Kościo­ły i dwa patriar­cha­ty antio­cheń­skie syriac­kie: kato­lic­ki i pra­wo­sław­ny (tytuł patriar­chy antio­cheń­skie­go posia­da­ją też przy­wód­cy dwóch innych Kościo­łów kato­lic­kich: Gre­ko — Mel­chic­kie­go i Maro­ni­tów oraz  inne­go pra­wo­sław­ne­go, Gre­ko — Orto­dok­syj­ne­go).  

Patriar­cha Djar­we zaczął być prze­śla­do­wa­ny, nawet został uwię­zio­ny, w koń­cu, w 1784 r., uciekł do Liba­nu, naj­pierw do Beit Cha­beb, gdzie otrzy­mał na swo­ją sie­dzi­bę klasz­tor Świę­te­go Anto­nie­go od Źró­dła. Po czte­rech mie­sią­cach opu­ścił jed­nak klasz­tor i zało­żył w regio­nie Kesro­uan, na wzgó­rzu zwa­nym Char­fe, klasz­tor Świę­tej Maryi Wyzwo­li­ciel­ki. Nazwa ta pocho­dzi os sły­ną­cej cuda­mi iko­ny Mat­ki Bożej Wyzwo­li­ciel­ki, któ­rą Denis Michał Djar­we pod­czas uciecz­ki do Liba­nu niósł na swej pier­si. Od 1786 r. klasz­tor Świę­tej Maryi Wyzwo­li­ciel­ki stał się ofi­cjal­ną sie­dzi­bą patriar­chy Syriac­kie­go Kościo­ła Kato­lic­kie­go, jak też i naj­waż­niej­szym ośrod­kiem ducho­wym dla syriac­kich kato­li­ków.

W 1828 r. wła­dze turec­kie przy­zna­ły kato­li­kom pra­wa cywil­ne, a w 1829 r. uzna­ły ofi­cjal­nie Syriac­ki Kościół Kato­lic­ki. Od 1831 r. sie­dzi­ba patriar­chy zosta­ła prze­nie­sio­na do Alep­po. W 1850 r., z powo­du zaist­nia­łych kon­flik­tów chrze­ści­jań­sko — muzuł­mań­skich, patriar­cha zade­cy­do­wał o ponow­nym jej prze­nie­sie­niu, tym razem do Mar­din w Tur­cji. Decy­zja ta zosta­ła w 1852 r. zatwier­dzo­na przez Kon­gre­ga­cję Pro­pa­go­wa­nia Wia­ry. W koń­cu jed­nak patriar­cha Igna­cy Efrem II Rah­ma­ni (1898 — 1929), z powo­dów oso­bi­stych, uzy­skał zgo­dę na zamiesz­ka­nie w Bej­ru­cie w Liba­nie. Wraz z roz­po­czę­ciem I Woj­ny Świa­to­wej Bej­rut stał się już ofi­cjal­ną, sta­łą sie­dzi­bą patriar­chów.

Po śmier­ci Igna­ce­go Efre­ma II Rah­ma­nie­go patriar­chą został wybra­ny Igna­cy Gabriel Tap­po­uni (1929 — 1967). Zre­or­ga­ni­zo­wał on sku­tecz­nie Kościół. W 1935 r. papież Pius XI pod­niósł go do god­no­ści kar­dy­na­ła. Jego dzia­łal­ność dopro­wa­dzi­ła do przy­łą­cze­nia się do kato­li­cy­zmu, zwłasz­cza w Liba­nie, wie­lu pra­wo­sław­nych Syria­ków, z arcy­bi­sku­pem Mar Han­ną Gan­du­rem na cze­le.

W paź­dzier­ni­ku 1998 r. patriar­chą Syriac­kie­go Kościo­ła Kato­lic­kie­go został Igna­cy Mous­sa Dau­od. Rok póź­niej został mia­no­wa­ny przez papie­ża Jana Paw­ła II Pre­fek­tem Świę­tej Kon­gre­ga­cji do spraw Kościo­łów Wscho­du. Pod­czas kon­sy­sto­rzu w lutym 2001 r. został pod­nie­sio­ny do god­no­ści kar­dy­na­ła, zacho­wu­jąc rów­nież tytuł patriar­chy. Z powo­du nowe­go sta­no­wi­ska zrzekł się jed­nak przy­wódz­twa w Koście­le i dnia 16 lute­go 2001 r. na jego miej­sce został wybra­ny patriar­chą Igna­cy Piotr VIII.

Aktu­al­nie do Syriac­kie­go Kościo­ła Kato­lic­kie­go patriar­cha­tu antio­cheń­skie­go nale­ży oko­ło 100 tys. wier­nych, któ­rzy żyją w Liba­nie, Syrii, Izra­elu, Ira­ku, Egip­cie, Tur­cji, w róż­nych kra­jach Euro­py i w oby­dwu Ame­ry­kach. Posia­da on nastę­pu­ją­ce die­ce­zje: patriar­chat Antio­chii (z sie­dzi­bą w Bej­ru­cie), arcy­bi­skup­stwa: Alep­po, Bag­dad, Dama­szek, Homs, Mosul, biskup­stwo Hasa­ka — Nisi­bis, egzar­cha­ty patriar­chal­ne w Jero­zo­li­mie i w Tur­cji.              Po Kop­tyj­skim Koście­le Kato­lic­kim, to już dru­gi Kościół unic­ki, któ­re­go histo­rię pra­gnę przy­bli­żyć Pola­kom, a zwłasz­cza kato­li­kom w Pol­sce. Kato­lic­kie Kościo­ły Wscho­du są raczej u nas mało zna­ne, a prze­cież są one czę­ścią więk­szo­ścio­we­go w naszym kra­ju Kościo­ła rzym­sko­ka­to­lic­kie­go, cho­ciaż jego wier­ni ina­czej niż Pola­cy się modlą, odpra­wia­ją msze, czy spra­wu­ją sakra­men­ty. Pozna­nie innych ubo­ga­ca nas samych i pozwa­la nam być bar­dziej tole­ran­cyj­ny­mi wobec odmien­no­ści, rów­nież w naszych wła­snych, reli­gij­nych sze­re­gach.    

                                                                                                      Ks. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski