W jedności siła

Szu­ka­jąc odpo­wied­nie­go mate­ria­łu na pol­skich stro­nach Inter­ne­tu, stwier­dzi­łem ze wsty­dem, jak wiel­ki­mi igno­ran­ta­mi są czę­sto nasi roda­cy, któ­rzy wypo­wia­da­ją się na temat Kościo­łów Wscho­du. Dla przy­kła­du, mało kto w Pol­sce wie, że papież pod­pi­sał już ugo­do­we doku­men­ty chry­sto­lo­gicz­ne pra­wie ze wszyst­ki­mi Kościo­ła­mi, o któ­rych róż­ni kra­jo­wi “spe­cja­li­ści” piszą jako “o here­tyc­kich mono­fi­zy­tach”. Tym­cza­sem oka­zu­je się, że pra­wie wszyst­kie te Kościo­ły mają swój unic­ki odłam zwią­za­ny z Rzy­mem (kato­lic­kie Kościo­ły Wscho­du), a ci (więk­szość), któ­rzy pozo­sta­li przy przed-chal­ce­doń­skim pra­wo­sła­wiu, róż­nią się od Kościo­łów wyzna­ją­cych dwie natu­ry w Chry­stu­sie jedy­nie ter­mi­no­lo­gią, a nie zro­zu­mie­niem samej praw­dy, gdyż gło­szą Chry­stu­sa będą­ce­go praw­dzi­wym Bogiem i praw­dzi­wym czło­wie­kiem. O tym jed­nak pra­gnął­bym napi­sać innym razem. Teraz, kie­dy sam zaczą­łem się utoż­sa­miać z jed­nym z tych Kościo­łów i odpra­wiam msze w sta­rej litur­gii antio­cheń­skiej Świę­te­go Jaku­ba Apo­sto­ła, tym bar­dziej pra­gnę przy­bli­żyć czy­tel­ni­kom w Pol­sce coś kon­kret­ne­go z życia chrze­ści­jan od wie­ków miesz­ka­ją­cych w kra­jach muzuł­mań­skich Bli­skie­go Wscho­du. W niniej­szym arty­ku­le mowa jest o wza­jem­nej współ­pra­cy przy­wód­ców trzech z tych Kościo­łów.

Mam przed sobą spra­woz­da­nie z pią­te­go już “spo­tka­nia przy­wód­ców Kościo­łów Wscho­du na Bli­skim Wscho­dzie”, któ­re odby­ło się w dniach 7 — 9 mar­ca 2002 roku w Klasz­to­rze Świę­te­go Efre­ma, w Ma´arrat Sed­naya, Dama­szek, Syria. Wraz z inny­mi przed­sta­wi­cie­la­mi swo­ich Kościo­łów uczest­ni­czy­li w nim: papież Alek­san­drii i patriar­cha Kate­dry Świę­te­go Mar­ka Pra­wo­sław­ne­go Kościo­ła Kop­tyj­skie­go Egip­tu, Sze­nu­da III; patriar­cha Pra­wo­sław­ne­go Kościo­ła Syriac­kie­go Antio­chii i całe­go Wscho­du, Mar Igna­tius Zak­kai I; i Kato­li­kos Wiel­kie­go Domu Cyli­cji Pra­wo­sław­ne­go Kościo­ła Armeń­skie­go, kato­li­kos Aram I. Poprzed­nie czte­ry spo­tka­nia mia­ły miej­sce w:

- Klasz­to­rze Świę­te­go Bishoya w Wadi Natrun, Egipt (10 — 11 maja 1998 r.);

- Klasz­to­rze Świę­te­go Efre­ma, w Ma´arrat Sed­naya, Dama­szek, Syria (13 ‑14 lute­go 1999 r.);

- Armeń­skim Kato­li­ka­cie Cyli­cji, w Ante­lias, Liban (4 — 9 maja 2000 r.);

- Klasz­to­rze Świę­te­go Mar­ka, w Kairze, Egipt (15 — 17 mar­ca 2001 r.).

Swo­ją dekla­ra­cję wysto­so­wa­ną na zakoń­cze­nie spo­tka­nia w 2002 r. przy­wód­cy trzech Kościo­łów przed-chal­ce­doń­skich roz­po­czę­li pod­kre­śle­niem, że nie tyl­ko od ostat­nich lat, ale od same­go począt­ku chrze­ści­jań­stwa ich Kościo­ły dzie­lą ze sobą te same dzie­dzic­two apo­stol­skie i wia­rę. Poprzez ofi­cjal­ne, corocz­ne spo­tka­nia, zapo­cząt­ko­wa­ne w 1998 r., zaci­śnię­to tyl­ko jesz­cze bar­dziej wza­jem­ne wię­zy, już i tak sil­ne z powo­du tego same­go ducho­we­go dzie­dzic­twa. Pod­kre­śli­li oni jed­ność ich Kościo­łów w wie­rze opar­tej na fun­da­men­cie trzech Eku­me­nicz­nych Sobo­rów (Nicei w 325 r., Kon­stan­ty­no­po­la w 381 r. i Efe­zu w 431 r.) i naucza­niu Świę­tych Ojców. Odrzu­ci­li wszel­kie­go rodza­ju here­zje, któ­re poja­wi­ły się w histo­rii Kościo­łów i pod­kre­śli­li potrze­bę dawa­nie dal­sze­go świa­dec­twa i czyn­nej służ­by w świe­cie, a przede wszyst­kim na Bli­skim Wscho­dzie, gdzie od wie­lu wie­ków przod­ko­wie dzi­siej­szych chrze­ści­jan dają nie­prze­rwa­nie swe świa­dec­two od same­go począt­ku, od cza­sów apo­stol­skich. “Powin­ni­śmy uchro­nić, co odzie­dzi­czy­li­śmy po naszych ojcach, świę­tych i męczen­ni­kach, jako naj­święt­szy skarb, któ­ry powi­nien być użyt­ko­wa­ny przez wszyst­kie poko­le­nia”, napi­sa­li przy­wód­cy trzech Kościo­łów.

Corocz­ne spo­tka­nia mają za zada­nie omó­wie­nie poczy­nio­nych dotąd postę­pów, jak rów­nież wery­fi­ka­cję dzia­łal­no­ści ist­nie­ją­cych już sta­łych, mię­dzy­ko­ściel­nych grup robo­czych. Tak też było pod­czas ubie­gło­rocz­ne­go spo­tka­nia. W koń­co­wej dekla­ra­cji zosta­ło to uję­te w pię­ciu głów­nych punk­tach:

I — Sto­sun­ki pomię­dzy Kościo­ła­mi i wza­jem­ne roz­mo­wy;

II — Współ­pra­ca Eku­me­nicz­na;

III — Pod­ko­mi­te­ty;

IV — Sto­sun­ki pomię­dzy chrze­ści­ja­na­mi i muzuł­ma­na­mi;

V — Spra­wie­dli­wość i Pokój.

Prze­ba­daj­my teraz ich treść.

I — Sto­sun­ki pomię­dzy Kościo­ła­mi i wza­jem­ne roz­mo­wy.

A — Pra­wo­sław­ne Kościo­ły Wscho­du i Pra­wo­sław­ne Kościo­ły Zacho­du:

1. W opar­ciu o pro­po­zy­cje Jun­ty Komi­sji do spraw Dia­lo­gu Teo­lo­gicz­ne­go pomię­dzy oby­dwo­ma rodzi­na­mi Kościo­łów pra­wo­sław­nych, trzej przy­wód­cy wzmoc­ni­li apel o opu­bli­ko­wa­nie w języ­kach lokal­nych stu­diów doty­czą­cych wza­jem­nych Chry­sto­lo­gicz­nych poro­zu­mień pod­pi­sa­nych w Egip­cie w 1989 r., a następ­nie w Szwaj­ca­rii w latach 1990 i 1993. Uwa­ża­ją, że takie publi­ka­cje pomo­gły­by wier­nym syriac­kim, kop­tyj­skim i armeń­skim lepiej zro­zu­mieć wyni­ki i wnio­ski wza­jem­ne­go dia­lo­gu z inny­mi Kościo­ła­mi pra­wo­sław­ny­mi, a zara­zem przy­bli­ży­ły­by moż­li­wość przy­wró­ce­nia peł­nej komu­nii pomię­dzy oby­dwo­ma pra­wo­sław­ny­mi gru­pa­mi.

2. Przy­wód­cy Kościo­łów Wscho­du przy­ję­li z rado­ścią począ­tek eku­me­nicz­nej współ­pra­cy z Rosyj­skim Kościo­łem Pra­wo­sław­nym. Komi­tet Koor­dy­na­cyj­ny zebrał się w dniach 19 — 21 mar­ca 2001 r., a Jun­ta Komi­sji do wza­jem­nych sto­sun­ków pomię­dzy Rosyj­skim Kościo­łem Pra­wo­sław­nym i Pra­wo­sław­ny­mi Kościo­ła­mi Wscho­du na Bli­skim Wscho­dzie zebra­ła się w Moskwie w dniach 3 — 5 wrze­śnia 2001 r. Spo­tka­nia mia­ły na celu posze­rze­nie współ­pra­cy z Kościo­łem Rosji i wyja­śnie­nie ist­nie­ją­cych jesz­cze trud­no­ści co do przy­ję­cia zawar­tej już pomię­dzy oby­dwo­ma pra­wo­sław­ny­mi rodzi­na­mi ugo­dy wyra­żo­nej w pod­pi­sa­nych (zobacz punkt 1) wspól­nych dekla­ra­cjach Chry­sto­lo­gicz­nych.

3. Papież Sze­nu­da III zdał rela­cję dwóm pozo­sta­łym przy­wód­com ze swej wizy­ty, któ­rą zło­żył w dniach 13 — 16 wrze­śnia 2001 r. patriar­sze eku­me­nicz­ne­mu Kon­stan­ty­no­po­la, Bar­tło­mie­jo­wi, w Istam­bu­le, sto­li­cy Tur­cji. Spra­woz­da­nie zło­żo­ne przez papie­ża Xnu­da III była dobrą oka­zją, aby pogłę­bić temat doty­czą­cy wza­jem­nych sto­sun­ków pomię­dzy Kościo­ła­mi pra­wo­sław­ny­mi, jak też uczest­nic­twa ich Kościo­łów w świa­to­wym ruchu eku­me­nicz­nym. Zde­cy­do­wa­no się na dal­sze usil­ne wysił­ki, aby poprzez wspól­ny teo­lo­gicz­ny dia­log sta­rać się o dal­sze zbli­że­nie pomię­dzy oby­dwo­ma pra­wo­sław­ny­mi rodzi­na­mi. Odpo­wie­dzial­nym za te roz­mo­wy i kon­tak­ty ze stro­ny pra­wo­sław­nych Kościo­łów przed-chal­ce­doń­skich jest metro­po­li­ta Bishoy.

B — Ofi­cjal­ny teo­lo­gicz­ny dia­log pomię­dzy Pra­wo­sław­ny­mi Kościo­ła­mi Wscho­du i Wspól­no­tą Angli­kań­ską.

Zebra­ni przy­wód­cy przy­ję­li spra­woz­da­nie ze spo­tka­nia Komi­te­tu Przy­go­to­waw­cze­go do spraw Dia­lo­gu pomię­dzy rodzi­na­mi Pra­wo­sław­nych Kościo­łów Wscho­du i Świa­to­wą Wspól­no­tą Angli­kań­ską, któ­re odbi­ło się od 17 lip­ca do 1 sierp­nia 2001 r. w Midhurst w Anglii. Spra­woz­da­nie zawie­ra­ło rów­nież agen­dę, skład i spo­sób postę­po­wa­nia przy pla­no­wa­niu dal­szych kon­tak­tów. Ze stro­ny Pra­wo­sław­nych Kościo­łów Wscho­du w spo­ot­ka­niu w Midhurst uczest­ni­czy­ły trzy oso­by, po jed­nej z każ­de­go z Kościo­łów. Głów­nym celem spo­tka­nia była dal­sza orga­ni­za­cja roz­po­czę­te­go dia­lo­gu, któ­ry poprzez “forum” dopro­wa­dził­by do utwo­rze­nia komi­sji oraz uzgod­nie­nia agen­dy i meto­do­lo­gii ich pra­cy.

C — Ofi­cjal­ny dia­log teo­lo­gicz­ny pomię­dzy Pra­wo­sław­ny­mi Kościo­ła­mi Wscho­du i Kościo­łem Rzym­sko-Kato­lic­kim.

Zapro­sze­nie do dia­lo­gu nade­szło z Waty­ka­nu. Doszło już do spo­tka­nia kato­li­ko­sa Ara­ma I z kar­dy­na­łem Wal­ke­rem Kaspe­rem. Jego rezul­ta­tem było zło­że­nie przez kar­dy­na­ła Kaspe­ra metro­po­li­cie Bishoy´owi pro­po­zy­cji obrad Komi­te­tu Przy­go­to­waw­cze­go już jesie­nią w Waty­ka­nie. Wła­śnie od tego pierw­sze­go spo­tka­nia miał­by zale­żeć przy­szły teo­lo­gicz­ny dia­log trzech Kościo­łów przed-chal­ce­doń­skich z Kościo­łem Rzym­sko-Kato­lic­kim.

D — Ofi­cjal­ny teo­lo­gicz­ny dia­log pomię­dzy Pra­wo­sław­ny­mi Kościo­ła­mi Wscho­du i Świa­to­wym Allian­sem Kościo­łów Refor­mo­wa­nych (WARC).

Kom­plet­ne spra­woz­da­nie z pierw­sze­go eta­pu wza­jem­nych roz­mów zosta­ło już wysła­ne do syno­dów wszyst­kich trzech Kościo­łów, jak też to Komi­te­tu Wyko­naw­cze­go Świa­to­we­go Przy­mie­rza Kościo­łów Refor­mo­wa­nych (WARC), aby zosta­ło prze­stu­dio­wa­ne, prze­dys­ku­to­wa­ne i wpro­wa­dzo­ne w życie. Odpo­wie­dzial­nym za te roz­mo­wy ze stro­ny trzech Kościo­łów Wscho­du jest kato­li­kos Aram I. Papież Xnu­da III i patriar­cha Zak­kai I wyra­zi­li mu swo­je popar­cie i pod­kre­śli­li waż­ność tego typu roz­mów teo­lo­gicz­nych w celu dopro­wa­dze­nia do widzial­ne­go zjed­no­cze­nia Kościo­ła.

II — Współ­pra­ca Eku­me­nicz­na:

A — Świa­to­wa rada Kościo­łów:

1. Został przed­sta­wio­ny i prze­dys­ku­to­wa­ny komu­ni­kat z spo­tka­nia Spe­cjal­nej Komi­sji do spraw Uczest­nic­twa Pra­wo­sła­wia w Świa­to­wej Radzie Kościo­łów, któ­re odby­ło się w dniach 15 — 20 listo­pa­da 2001 r. w Berek­fur­do na Węgrzech. Ze szcze­gól­ną uwa­gą sze­fo­wie Kościo­łów Wscho­du zaję­li się spra­woz­da­niem z sek­cji “Zgo­dy co do Wypra­co­wa­nia Decy­zji”. W spra­woz­da­niu zapro­po­no­wa­no utwo­rze­nie Komi­te­tu Pary­te­to­we­go, zło­żo­ne­go w poło­wie z przed­sta­wi­cie­li pra­wo­sła­wia a w poło­wie z innych człon­ków Rady, aby, jak to zosta­ło uję­te w doku­men­cie, zająć się “inte­re­sa­mi pra­wo­sła­wia”. Zosta­li też poin­for­mo­wa­ni, że następ­ne zebra­nie Spe­cjal­nej Komi­sji będzie mia­ło miej­sce w Hel­sin­kach w Fin­lan­dii, w dniach od 27 maja do 2 czerw­ca 2002 r., kie­dy to zosta­nie dokoń­czo­ne koń­co­we spra­woz­da­nie, któ­re we wrze­śniu 2002 r. zosta­nie przed­sta­wio­ne Komi­te­to­wi Cen­tral­ne­mu Świa­to­wej Rady Kościo­łów. Przy­wód­cy Pra­wo­sław­nych Kościo­łów Wscho­du popar­li pomy­sły utwo­rze­nia “Zgo­dy co do Wypra­co­wa­nia Decy­zji” i Komi­te­tu Pary­te­to­we­go, jed­nak­że pod­kre­śli­li, że mia­ły­by one na celu zagwa­ran­to­wa­nie pra­wo­sła­wiu więk­sze­go udzia­łu w prak­tycz­nej dzia­łal­no­ści Rady.

2. Przy­wód­cy Pra­wo­sław­nych Kościo­łów Wscho­du na Bli­skim Wscho­dzie wyra­zi­li swój sza­cu­nek dla waż­nej roli, jaką w Świa­to­wej Radzie Kościo­łów, jak rów­nież w szer­szym jesz­cze ruchu eku­me­nicz­nym, odgry­wa Komi­sja Wia­ry i Porząd­ku. Z rado­ścią przy­ję­li uczest­nic­two swych Kościo­łów w kon­sul­ta­cjach mię­dzy-pra­wo­sław­nych zor­ga­ni­zo­wa­nych przez Wia­rę i Porzą­dek w Moskwie (Rosja), w dniach 5 — 11 listo­pa­da 2001 r., a mają­cych jako głów­ny temat: “Wyzna­nie Jed­nej Wia­ry”, przy czym zapro­po­no­wa­li oni zmia­nę nazwy z “Wyzna­jąc Jed­ną Wia­rę” na “Wyzna­nie Wia­ry Apo­stol­skiej w spo­sób wyra­żo­ny w Cre­do Niceo — Kon­stan­ty­no­po­li­tań­skim” z 381 r., jak to już wcze­śniej suge­ro­wał papież Xnu­da III Komi­sji Wia­ra i Porzą­dek. Komi­sja ta powin­na kon­ty­nu­ować swo­je waż­ne zada­nie roz­wi­ja­jąc pro­ces reflek­sji nad spra­wa­mi doty­czą­cy­mi ekle­zjo­lo­gii, róż­nic teo­lo­gicz­nych i ety­ki.

3. Co do dys­ku­sji na Forum Eku­me­nicz­nym, gdzie przed-chal­ce­doń­skie Kościo­ły Wscho­du są repre­zen­to­wa­ne przez metro­po­li­tę Mara Gego­rio­sa Youha­no­na Ibra­hi­ma, ich przy­wód­cy są zgod­ni, że Forum powin­no pro­mo­wać sze­ro­kie uczest­nic­two wszyst­kich Kościo­łów i orga­ni­za­cji kościel­nych w ruchu eku­me­nicz­nym, zara­zem jed­nak ocze­ku­ją lep­sze­go wyja­śnie­nia nie­któ­rych kwe­stii i doma­ga­ją się, aby uczest­nic­two w tym Forum było opar­te na nastę­pu­ją­cych zasa­dach: “Wyzna­niu Bóstwa Nasze­go Pana i Zba­wi­cie­la Jezu­sa Chry­stu­sa i Boga Trój­cy: Ojca, Syna i Ducha Świę­te­go”.

B — Rada Kościo­łów Bli­skie­go Wscho­du:

1. Zebra­ni w Damasz­ku trzej przy­wód­cy kościel­ni wyra­zi­li swo­ją wdzięcz­ność gene­ral­ne­mu sekre­ta­rzo­wi Rady Kościo­łów Bli­skie­go Wscho­du, Rev. Dr. Riad Jar­jo­ur, za jego sta­łe popar­cie dla ich Kościo­łów i za otrzy­ma­ny list z życze­nia­mi, aby ich spo­tka­nie zakoń­czy­ło się suk­ce­sem.

2. Popar­li decy­zję, pod­ję­tą przez Komi­tet Wyko­naw­czy Rady Kościo­łów Bli­skie­go Wscho­du na swym spo­tka­niu w dniach 18 — 20 lute­go 2002 r. w Kairze, w Egip­cie, o utwo­rze­niu komi­te­tu mają­ce­go zająć się pro­ble­mem pro­ze­li­ty­zmu w regio­nie, któ­ry oddzia­łu­je bar­dzo nega­tyw­nie na wszel­ką dzia­łal­ność eku­me­nicz­ną. Zwró­ci­li się rów­nież do wszyst­kich Kościo­łów i orga­ni­za­cji eku­me­nicz­nych, aby dzia­ła­ły z wiel­ką odpo­wie­dzial­no­ścią i w duchu eku­me­ni­zmu odrzu­ca­jąc pro­ze­li­tyzm.

3. W odnie­sie­niu do tego same­go Komi­te­tu Wyko­naw­cze­go, zwłasz­cza do spra­woz­da­nia “Jed­no­ści Wia­ry i Unii”, zebra­ni w Damasz­ku przy­wód­cy kościel­ni wezwa­li Radę Kościo­łów Bli­skie­go Wscho­du, aby zwięk­szy­ła wysił­ki w pro­mo­wa­niu dys­ku­sji i dia­lo­gu wśród swych człon­ków na temat wia­ry i dogma­tów. Papież Xnu­da III pod­kre­ślił, że taka współ­pra­ca pomo­gła­by ich wie­rze prze­ciw­sta­wić się róż­nym ruchom here­tyc­kim, takim jak Świad­ko­wie Jeho­wy, Adwen­ty­ści Dnia Siód­me­go i Mor­mo­ni, czy też nega­tyw­nej kry­ty­ce Biblii, itd.

4. Przy­wód­cy pod­kre­śli­li waż­ną rolę Rady w życiu Kościo­łów Bli­skie­go Wscho­du i potrze­bę udzie­le­nia jej pomo­cy ze stro­ny wszyst­kich nale­żą­cych do niej Kościo­łów, aby w ten spo­sób wzmoc­nić jej rolę, a jej dzia­ła­nia uczy­nić sku­tecz­niej­szy­mi.

5. Co do sta­no­wi­ska sekre­ta­rza gene­ral­ne­go zde­cy­do­wa­no, że po skoń­cze­niu kaden­cji aktu­al­ne­go sekre­ta­rza gene­ral­ne­go, nowy powi­nien zostać wybra­ny spo­śród człon­ków z ich Kościo­łów.

III — Pod­ko­mi­te­ty.

Pod­czas spo­tka­nia w Damasz­ku papież Xenu­da III, patriar­cha Zak­kai I i kato­li­kos Aram I wysłu­cha­li spra­woz­dań wszyst­kich dzia­ła­ją­cych już wspól­nych pod-komi­te­tów: do spraw semi­na­riów teo­lo­gicz­nych, mło­dzie­ży i publi­ka­cji. Zatwier­dzi­li dla nich wszyst­kich koor­dy­na­to­rów i mode­ra­to­rów. Pod-komi­te­to­wi do spraw semi­na­riów teo­lo­gicz­nych naka­za­li utwo­rze­nie w semi­na­riach duchow­nych Depar­ta­men­tu Stu­diów Wschod­nich, a pod-komi­te­to­wi do spraw publi­ka­cji opra­co­wa­nie i publi­ka­cję w języ­ku arab­skim, ormiań­skim i w innych języ­kach histo­rii ich trzech Kościo­łów, aby w ten spo­sób wier­ni mogli lepiej poznać oraz zgłę­bić swe histo­rycz­ne powią­za­nia i swo­ją wia­rę w Jezu­sa Chry­stu­sa.

Wyra­żo­no rów­nież zado­wo­le­nie z dotych­cza­so­wej pra­cy Sta­łe­go Komi­te­tu nad­zo­ru­ją­ce­go pra­cę pod-komi­te­tów.

IV — Sto­sun­ki pomię­dzy chrze­ści­ja­na­mi i muzuł­ma­na­mi:

Po tra­gicz­nych wyda­rze­niach z 11 wrze­śnia 2001 r. mia­ły miej­sce licz­ne mię­dzy­na­ro­do­we, regio­nal­ne i lokal­ne kon­fe­ren­cje, w któ­rych trzy współ­pra­cu­ją­ce ze sobą przed-chal­ce­doń­skie Kościo­ły uczest­ni­czy­ły w spo­sób bar­dzo aktyw­ny. W swej koń­co­wej dekla­ra­cji po spo­tka­niu w Damasz­ku przy­wód­cy tych Kościo­łów ponow­nie potwier­dzi­li swe cał­ko­wi­te popar­cie dla wszel­kich ini­cja­tyw pro­wa­dzą­cych do dia­lo­gu i współ­pra­cy pomię­dzy wspól­no­ta­mi chrze­ści­jań­ski­mi i muzuł­mań­ski­mi, jak też pod­kre­śli­li szcze­gól­ną waż­ność poko­jo­we­go współ­ży­cia chrze­ści­jan i muzuł­ma­nów na Bli­skim Wscho­dzie.

V — Spra­wie­dli­wość i Pokój:

Zebra­ni w Damasz­ku przy­wód­cy wyra­zi­li swo­je zanie­po­ko­je­nie kry­tycz­ną sytu­acją na świe­cie, a zwłasz­cza w ich regio­nie. Potwier­dzi­li swój kom­pro­mis pozo­sta­nia na Bli­skim Wscho­dzie, współ­ży­cia ze swy­mi muzuł­mań­ski­mi sąsia­da­mi w duchu wza­jem­nej miło­ści, sza­cun­ku i zaufa­nia, współ­dzia­ła­jąc razem w budo­wa­niu poko­ju, spra­wie­dli­wo­ści i pojed­na­nia. Oświad­czy­li, że wie­rzą w dia­log pomię­dzy reli­gia­mi i kul­tu­ra­mi, ale prze­ciw­sta­wia­ją się ate­istycz­nym ruchom świec­kim i pra­gną dalej pra­co­wać nad pro­mo­wa­niem war­to­ści ducho­wych i moral­nych. Zwró­ci­li się też do mię­dzy­na­ro­do­wej wspól­no­ty, do rzą­dów i ludzi wpły­wo­wych, aby współ­pra­co­wa­li razem nad wzmoc­nie­niem na świe­cie spra­wie­dli­wo­ści i poko­ju oraz nad usu­nię­ciem z nie­go ter­ro­ry­zmu, nie­spra­wie­dli­wo­ści i bie­dy, głów­nych przy­czyn ludz­kie­go cier­pie­nia. Sami też zobo­wią­za­li się do wspól­ne­go dzia­ła­nia, aby celem wszyst­kich spo­łe­czeństw były dobroć, postęp, wza­jem­ne zro­zu­mie­nie i sza­cu­nek.

Trzej przy­wód­cy wska­za­li Izra­el jako win­ne­go zaist­nia­łej sytu­acji zagra­ża­ją­cej poko­jo­wi i spra­wie­dli­wo­ści, jak też przy­czy­nia­ją­cej się do zwięk­sze­nia cier­pień i roz­le­wu krwi. Według nich, to Izra­el cią­gle oku­pu­je róż­ne tery­to­ria arab­skie, nie prze­strze­ga praw mię­dzy­na­ro­do­wych i rezo­lu­cji ONZ, doko­nał agre­sji prze­ciw Mecze­to­wi Aksa, sta­ra się uczy­nić Jero­zo­li­mę mia­stem czy­sto żydow­skim, budu­je nowe kolo­ni­za­cyj­ne osa­dy, kon­fi­sku­je Ara­bom zie­mie, burzy ist­nie­ją­ce budyn­ki, jego woj­ska cią­gle ata­ku­ją lud pale­styń­ski, odrzu­ca pra­wo uchodź­ców pale­styń­skich do powro­tu do swych domów, itd. W imie­niu swych Kościo­łów popie­ra­ją oni wszyst­kie wysił­ki i ini­cja­ty­wy poszu­ku­ją­ce usta­no­wie­nia w ich regio­nie sta­łe­go i spra­wie­dli­we­go poko­ju, jak też utwo­rze­nie nie­pod­le­głe­go pań­stwa pale­styń­skie­go. Doma­ga­li się rów­nież (był to prze­cież jesz­cze rok 2002) znie­sie­nia nie­spra­wie­dli­wych sank­cji nało­żo­nych na Irak, ponie­waż te są powo­dem wiel­kie­go cier­pie­nia lud­no­ści kra­ju.

Swo­ją koń­co­wą dekla­ra­cję ze spo­tka­nia papież Xnu­da III, patriar­cha Zak­kai I i kato­li­kos Aram I skoń­czy­li modli­twą dzięk­czyn­ną i bła­gal­ną, dzię­ku­jąc Bogu za prze­wod­nic­two w obra­dach i przy podej­mo­wa­niu decy­zji oraz pro­sząc Go, aby w Swej nie­skoń­czo­nej łasce i mądro­ści obda­rzył ich zdol­no­ścią do zacho­wa­nia wia­ry apo­stol­skiej i jed­no­ści Świę­te­go Kościo­ła. Modli­li się rów­nież, aby Bóg wzmoc­nił ich w ich wie­rze, a ludz­kość w nadziei na zwy­cię­stwo w całym świe­cie poko­ju, spra­wie­dli­wo­ści i dobro­ci. Podzię­ko­wa­li Syriac­kie­mu (Syriań­skie­mu) Kościo­ło­wi Pra­wo­sław­ne­mu z Antio­chii za gości­nę, jak też wszyst­kim, któ­rzy w jaki­kol­wiek spo­sób przy­czy­ni­li się do odby­cia i do spraw­ne­go prze­pro­wa­dze­nia odby­te­go spo­tka­nia.

“Chwa­ła Ojcu, Syno­wi i Ducho­wi Świę­te­mu” — te sło­wa uwiel­bie­nia Boga w Trój­cy Jedy­ne­go są ostat­ni­mi sło­wa­mi dekla­ra­cji, któ­ra zosta­ła pod­pi­sa­na 9 mar­ca 2002 r. w klasz­to­rze Świę­te­go Efre­ma w Damasz­ku w Syrii przez przed-chal­ce­doń­skich przy­wód­ców Kościo­łów Wscho­du na Bli­skim Wscho­dzie.

Ks. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski