Bonhoeffer taki nie był!

Teo­lo­dzy z Nie­miec i USA opu­bli­ko­wa­li list otwar­ty, sprze­ci­wia­ją­cy się instru­men­ta­li­za­cji Bon­ho­ef­fe­ra.

Już za nie­co ponad tydzień (5 listo­pa­da) świat wstrzy­ma oddech w ocze­ki­wa­niu na pierw­sze son­da­żo­we wyni­ki wybo­rów pre­zy­denc­kich w USA, tym bar­dziej, że o wyścig o Bia­łym Dom jest dość wyrów­na­ny i ani kan­dy­dat­ka demo­kra­tów Kama­la Har­ris, ani jej repu­bli­kań­ski kontr­kan­dy­dat Donald J. Trump nie mogą być do koń­ca pew­ni osta­tecz­ne­go wyni­ku. Obser­wa­to­rzy życia poli­tycz­ne­go w USA zakła­da­ją, że wynik nie musi ozna­czać koń­ca napięć poli­tycz­nych, a dopro­wa­dzić może do dal­szej pola­ry­za­cji ame­ry­kań­skie­go spo­łe­czeń­stwa. Ponie­waż wal­ka jest wyrów­na­na, a i podzia­ły prze­bie­ga­ją w poprzek róż­nych grup spo­łecz­nych, dzie­ląc tak­że chrze­ści­jan, uwa­ga sku­pio­na jest na tema­ty na sty­ku reli­gii i poli­ty­ki.

Uro­dzo­ny we Wro­cła­wiu i zgła­dzo­ny na oso­bi­sty roz­kaz Hitle­ra w ostat­nich dniach II woj­ny świa­to­wej ewan­ge­lic­ki teo­log ks. Die­trich Bon­ho­ef­fer jest jed­nym z naj­zna­mie­nit­szych teo­lo­gów pro­te­stanc­kich XX wie­ku, któ­re­go wpływ wykra­cza dale­ko poza spek­trum pro­te­stanc­kie i nie­miec­ko­ję­zycz­ne.

Myśl Bon­ho­ef­fe­ra, jed­ne­go z naj­waż­niej­szych przed­sta­wi­cie­li teo­lo­gii dia­lek­tycz­nej XX wie­ku, eku­me­ni­sty i aktyw­ne­go uczest­ni­ka spi­sku na życie Hitle­ra, inspi­ru­je chrze­ści­jan róż­nych wyznań w roz­ma­itych krę­gach kul­tu­ro­wych. Dość wspo­mnieć, że teo­lo­gia i posta­wa Bon­ho­ef­fe­ra zna­la­zła rów­nież odzew wśród inte­lek­tu­ali­stów anty­ko­mu­ni­stycz­nej opo­zy­cji w PRL.

Książ­ka Anny Moraw­skiej „Chrze­ści­ja­nin w Trze­ciej Rze­szy” była w krę­gach opo­zy­cyj­nych zwią­za­nych z pre­mie­rem Tade­uszem Mazo­wiec­kim waż­ną lek­tu­rą, a już po uzy­ska­niu przez Pol­skę peł­nej nie­pod­le­gło­ści po 1989 roku, zain­te­re­so­wa­nie Bon­ho­ef­fe­rem eks­plo­do­wa­ło – nie tyl­ko ze wzglę­du na miej­sce jego uro­dze­nia, ale i dzia­łal­no­ści. Tak­że w Pol­sce ist­nie­ją miej­sca zwią­za­ne z Bon­ho­ef­fe­rem — we Wro­cła­wiu pomnik Bon­ho­ef­fe­ra przy daw­nym koście­le ewan­ge­lic­kim św. Elż­bie­ty (dziś rzym­sko­ka­to­lic­ki, gdzie Bon­ho­ef­fer był ochrzczo­ny), czy Ogród Ciszy i Medy­ta­cji w szcze­ciń­skiej dziel­ni­cy Zdro­je (d. Fin­ken­wal­de), upa­mięt­nia­ją­cy taj­ne semi­na­rium kazno­dziej­skie teo­lo­gów Kościo­ła Wyzna­ją­ce­go, któ­re pro­wa­dził Bon­ho­ef­fer. Jest jesz­cze Dom Bon­ho­ef­fe­ra dzia­ła­ją­cy przy Para­fii Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­skiej Świę­tej Trój­cy w Szcze­ci­nie.

Zain­te­re­so­wa­nie i póź­niej­sza fascy­na­cja Bon­ho­ef­fe­rem, mimo że nie do koń­ca oczy­wi­ste w samych Niem­czech przy­naj­mniej w okre­sie powo­jen­nym, nie omi­nę­ło innych kra­jów euro­pej­skich, ale tak­że innych kon­ty­nen­tów. Dzie­ła Bon­ho­ef­fe­ra tłu­ma­czo­no na wie­le języ­ków, a w zależ­no­ści od uwa­run­ko­wań spo­łecz­no-poli­tycz­nych jego myśl odsła­nia­ła swój inspi­ru­ją­cy poten­cjał.

Jak się oka­zu­je teo­lo­gia Bon­ho­ef­fe­ra i jego oso­ba sta­ły się tak­że orę­żem w ręku chrze­ści­jań­skich nacjo­na­li­stów w USA, któ­rzy w teo­lo­gii Bon­ho­ef­fe­ra i nim samym dostrze­gli uza­sad­nie­nie dla skraj­nie pra­wi­co­wej ide­olo­gii, a co za tym idzie kan­dy­da­tu­ry Donal­da Trum­pa.

Chrze­ści­jań­scy teo­lo­dzy z USA i Nie­miec, w tym tak­że lide­rzy kościel­ni, wysto­so­wa­li list otwar­ty, w któ­rym sprze­ci­wi­li się instru­men­ta­li­za­cji teo­lo­gii i oso­by Die­tri­cha Bon­ho­ef­fe­ra.

W Sta­nach Zjed­no­czo­nych obec­na jest nie­bez­piecz­na reto­ry­ka sprze­ci­wu, powo­łu­ją­ca się na Die­tri­cha Bon­ho­ef­fe­ra, przede wszyst­kim w krę­gach zwią­za­nych z chrze­ści­jań­skim nacjo­na­li­zmem. Gru­py te posłu­gu­ją się sym­bo­la­mi i języ­kiem wia­ry chrze­ści­jań­skiej, aby zdo­być wła­dzę i kon­tro­lę nad inny­mi. Nacjo­na­lizm chrze­ści­jań­ski wystę­pu­je wpraw­dzie nie tyl­ko w USA, ale oka­zał swo­ją peł­ną bru­tal­ność 6 stycz­nia 2021 pod­czas sztur­mu na ame­ry­kań­ski Kapi­tol. Dzień ten poka­zał, że tak­że chrze­ści­ja­nie w swo­jej nie­na­wi­ści wobec poli­tycz­nych prze­ciw­ni­ków i demo­kra­tycz­nych insty­tu­cji nie waha­ją się się­gnąć po prze­moc. Co wię­cej, ich pogar­da dla sys­te­mu demo­kra­tycz­ne­go, cha­rak­te­ry­zu­ją­ce­go się poko­jo­wym prze­ka­za­niem wła­dzy, sta­ła się oczy­wi­sta – czyta­my w liście, któ­re­go peł­ne brzmie­nie w j. pol­skim opu­bli­ko­wał lute­rań­ski por­tal ewangelicy.pl.

Auto­rzy listu przy­wo­łu­ją Eri­ca Meta­xa­sa, rady­kal­ne­go zwo­len­ni­ka Donal­da Trum­pa i auto­ra ksią­żek o Die­tri­chu Bon­ho­ef­fe­rze, w któ­rych oso­ba i myśl nie­miec­kie­go teo­lo­ga i męczen­ni­ka uka­zy­wa­ne są jako ide­olo­gicz­na pod­bu­do­wa dla repu­bli­kań­skiej rewo­lu­cji ide­olo­gicz­nej. Książ­ki Meta­xa­sa o Bon­ho­ef­fe­rze, ale tak­że o Lutrze, wie­lo­krot­nie były kry­ty­ko­wa­ne przez teo­lo­gów, zarzu­ca­ją­cych pisa­rzo­wi brak warsz­ta­tu meto­do­lo­gicz­ne­go, wie­dzy i mani­pu­la­cje. Meta­xas wycho­wa­ny został w tra­dy­cji grec­ko-pra­wo­sław­nej i choć nigdy ofi­cjal­nie nie porzu­cił pra­wo­sła­wie, uczęsz­czał na nabo­żeń­stwa do kościo­ła epi­sko­pal­ne­go i do innych wyznań pro­te­stanc­kich. Po prze­gra­nych przez Trum­pa wybo­rach w 2021 roku Meta­xas wspie­rał nar­ra­cję trum­pi­stów o ukra­dzio­nych wybo­rach, roz­po­wszech­nia­jąc teo­rie spi­sko­we.

Wśród pierw­szych sygna­ta­riu­szy listu otwar­te­go zna­leź­li się m. in. prof. Lori Brandt Hale oraz prof. Flo­rian Höh­ne, współ­prze­wod­ni­cza­cy Mię­dzy­na­ro­do­we­go Towa­rzy­stwa Bon­ho­ef­fe­row­skie­go, Vic­to­ria J. Bar­nett oraz ks. prof. Wol­fgang Huber, odpo­wied­nio wydaw­cy anglo- i nie­miec­ko­ję­zycz­ne­go wyda­nia pism zebra­nych Bon­ho­ef­fe­ra. Do gro­na sygna­ta­riu­szy dołą­czy­ło w mię­dzy­cza­sie wie­lu zna­nych teo­lo­gów chrze­ści­jań­skich, a tak­że bisku­pek i bisku­pów ewan­ge­lic­kich z Nie­miec oraz USA.

Swój list otwar­ty opu­bli­ko­wa­li tak­że człon­ko­wie rodu Bon­ho­ef­fe­rów. Pod listem pod­pi­sa­ło się 87 spo­śród 100 żyją­cych potom­ków rodzeń­stwa Bon­ho­ef­fe­ra.

Wspo­mnia­ny w oświad­cze­niu teo­lo­gów film fabu­lar­ny spo­tkał się z kry­ty­ką wie­lu śro­do­wisk. Auto­rzy, w tym dys­try­bu­tor, odrzu­ca­ją oskar­że­nia, jako­by film był opar­ty na książ­kach Meta­xa­sa lub miał być w jaki­kol­wiek spo­sób powią­za­ny z chrze­ści­jań­skim nacjo­na­li­zmem.